مهدی خورسند در گفت وگو با «اقتصاد ملی»: 

 

 

 

با فروپاشی شــوروی و پایان جنگ سرد، بسیاری بر این عقیده بودند که دوران نظریات ژئوپلتیک و رقابت قدرت های بزرگ در اوراسیا، به پایان رسیده است.

 

اما در دهه ۱۹۹۰ و هنگامی که روســیه تضعیف شده، روابط مسالمت آمیز خود را با غرب بهبود می بخشید، غرب نیز در قالب ناتو، مرزهای خود را به سمت شرق و اوراسیای مرکزی گسترش می داد.

 

آغاز سال ۲۰۰۰ و حوادث ۱۱ســپتامبر موجب شد که غرب به بهانه مبارزه با تروریســم، نفوذ خود در آسیای مرکزی را بیش از پیش گســترش دهد.

 

روسیه نیز که در حال بازیابی قدرت پیشــین بود، این مساله را یک تهدید تلقی می نمــود و این آغــازی برای تقابــل دو باره رقبای دیرینه در اوراســیای مرکزی بــود.

 

 

از طرفی دیگر، خلاء قدرتی که پس از فروپاشــی شوروی در اوراسیای مرکزی به وجود آمده بود، توجه بسیاری از قدرت ها به این منطقه ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک را جلب نمود.

 

نیاز چین به جغرافیای آسیای مرکزی و تمرکز این کشور بر ایجاد ابرپروژه راه جدید ابریشم، باعث شد نظریه هارتلند در خصوص اوراسیا تثبیت شــود.

 

ایران که در آســتانه عضویت دائم به سازمان همکاری شــانگهای بــوده و عنقریب عضویــت ایران در اتحادیــه اقتصادی اوراســیا دائمی شــود، می تواند منافع بزرگی در ایــن منطقه کســب کند.

 

در همیــن رابطه و به بهانــه برگزاری اولین نمایشــگاه اختصاصی اوراســیا که از ۱۸تا ۲۱ تیر مــاه در تهران برگزار می شــود با مهدی خورسند کارشناس مســائل چین و اوراسیا به گفت وگو نشستیم که مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

 

 

اهمیت اوراســیا بــرای قدرت های بزرگ در چیســت و چرا از اوراســیا بــه عنوان هارتلند(قلب زمین) یاد می شود؟

خورسند: منطقه اوراســیا که در نظریه هارتلند به عنوان قلب سیاســت جهان معرفی شده، امروزه در پرتو ابرپروژه «یک کمربند- یک راه» که از ســوی چیــن ارائه شــده و همچنین با وجــود دو اتحادیه اقتصادی بزرگ مانند ســازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراســیا، با تحولات گســترده و متنوعی مواجه اســت که می توانــد بر اهمیت آن منطقــه بیافزاید.

 

نظریــه «هارتلند» کــه از آن با عنوان «فلســفه مک کیندر» نیز یاد می شــود، یک نقطه مرکــزی را در قلب زمین مشــخص کرده که رودخانه های ولگا، ینی سی، آمودریا و سیردریا و دو دریاچه خزر و آرلا را در خود جای داده است.

«مک کینــدر» در نظریه خود منطقه اوراســیا را به لحاظ راهبردی پر امتیازترین منطقه جغرافیایی دانسته و آن را قلب سیاست جهان معرفی می کند.

 

به باور وی »هارتلند» محور جغرافیایی تاریخ در تمام دوران خواهد بود، اما نظریه هــای رقیب و همچنین برخی انتقادهای ارائه شــده علیــه آن، دو موضوع صحت و پایداری این نظریــه را با تردید مواجــه کرده اند.

 

اما سرعت تحولات و تغییر مســیر توسعه از سمت غرب به سمت شــرق و اوج گیری قدرت اقتصادی و نظامی چین و روســیه به عنوان دو کشور حاضر در این منطقه، نظریــات رقیب را در نطفه با چالــش روبرو می کند.

 

شــرقی ها با ســردمداری اقتصادی چیــن و نظامی روســیه، تلاش دارند هژمونی آمریکا را به چالش بکشــند و اقدامات آنها در قالب نهادگرایی منطقه ای، افول آمریکا را تشــدید کرده است.

 

با افول قدرت آمریکا و اوج گیری اقتصادی چین، از نظــم نوین جهانــی در مقابل نظم لیبرالی غرب به سردمداری آمریکا سخن به میان اســت.

 

 

چقدر می توان به این نظم نوین اعتنا کرد؟

خورسند: پس از فروپاشی شوروی، تنها دغدغه آمریکا، کنترل قدرت گیری چین بود.

پس از آنکه رشد چین غیرقابل کنترل شــد و افول آمریکا شــدت گرفت، بســیاری از نظریه پردازان از تغییر سیستم هژمونی دنیا از تک قطبی به سمت چند قدرتی گفتند.

در این سیستم، دیگر ابرقدرت نخواهیم داشت و قدرت های بزرگ، صحنه تعاملات بین المللی را با یکدیگر تقسیم خواهنــد کرد.

 

در مقابــل این دیــدگاه، برخی دیگر معتقدند نظم نوین جهانی در حال شکل گیری است که اصطلاحا به آن «نظم نوین شرقی» هم می گویند.

 

در این نظم، چین بــه عنوان پیشــروی اقتصادی و روسیه به عنوان پیشــروی نظامی است و این قدرت بزرگ، آمریکا را درگیر یک رقابت فرسایشی کرده تا جایگاه آمریکا را در صحنــه روابط بین الملل بگیرند.

 

طبق این دیدگاه، چین و روســیه با اســتفاده از ابزار نهادگرایی منطقه ای و به چالش کشــیدن هژمونی دلار، نقش آمریکا را در معادلات اقتصادی و سیاسی دنیا به حداقل رســانده اند.

 

از ســوی دیگــر، چین و روســیه با اعتماد بنفس دادن به قدرت های نوظهور و داعیه دار کردن آنهــا، زمینه را برای تضعیف نهادهای بین المللی که وظیفه توسعه سلطه و تزریق ارزش های لیبرال دموکراســی آمریکایی بر کشــورهای دنیا را برعهده دارد، فراهم کرده اند.

 

کشورهایی چون هند و برزیل که عضو بریکس هستند، خواهان داشتن حق عضویت دائم در شــورای امنیت سازمان ملل هستند و علنا تقاضای سهم بیشتری در نهادهای بین المللی دارند.

 

در بــاره نهادگرایی های منطقــه ای که چین و روســیه آن را بدون حضور آمریکا مدیریت می کنند، می توان بریکس را مثال زد.

 

تحولات سریع و شتابنده دنیای امروز در سطوح مختلف منطقه ای و بین المللی و همچنین استفاده بیش از حد آمریکا از ابزار تحریم اقتصادی و سیاسی، باعث شــده تا کشورها به سوی همکاری و تعامل بیشتر حرکت کنند.

 

این امر به نوبه خود، پیمان ها و ائتلاف های جدیدی را رقم می زند یا ائتلاف های پیشین را تقویت یا حتی تضعیف می کند.

 

سازمان قدرت های اقتصادی در حال ظهور(بریکس) از جمله این ائتلاف ها و نهادهاست که فعالیت خود را از سال ۲۰۰۹ میلادی آغاز کرد و با هدف معماری جهانی تازه، به سرعت به یک نهاد مؤثر در عرصه بین المللی تبدیل شــد.

 

بریکس تلاش دارد با به چالش کشیدن نظم لیبرالی مورد نظر آمریکا یعنی صندوق بین المللی پول و بانک جهانی که وظیفه تزریق ایدئولوژی مدنظر آمریکا به کشورهای در حال توســعه را برعهده دارد، اصلاح ساختار بین المللی را طلب کند.

 

در همین راستا، اعضای بریکس با کم کردن حجــم مبادلات دلاری دو جانبه و چندجانبه، ارزهای متقابل را ارزش گذاری کنند تا از این طریق، افول هژمونی آمریکا تشدید شود.

 

سال گذشته نیز رهبران ۱۵ کشور آسیا - اقیانوس آرام در یک نشست مجازی توافق بر سر پیمان مشارکت اقتصادی جامع منطقــه ای(RCEP) را امضا کردند.

 

مشارکت اقتصادی جامع منطقه ایRCEP) شامل ۱۰ عضو انجمن ملل آسیای جنوب شرقی(آسه آن) و همچنین کره جنوبی، چین، ژاپن، استرالیا و نیوزیلند است و تولید ناخالص داخلی آنها یک سوم کل جهان را تشکیل می دهد و آمریکا در این ائتلاف حضور ندارد.

 

 

چرا اوراسیا می تواند برای ایران ارزشمند باشد؟

خورسند: همانطور که عرض شد، اوراسیا یک منطقه مهم جغرافیایی با وجود بازیگران بســیار ارزشمند اســت.

علاوه بر روســیه و چین، نقش ایران در این اقلیم بسیار پراهمیت اســت.

 

موقعیت ژئوپلیتیکی ایران شرایط مناســبی را برای توسعه فعالیت های اقتصادی در چارچــوب همکاری هــای منطقه ای ایجاد می کند.

 

به طــور کلی اهمیت ژئوپلتیک ایران به علت قرار داشــتن و یا قرارگیری ایــران در معبر ارتباطی قاره اروپا، آســیا، افریقا و از آن مهم تر وجود منابع عظیم نفتــی در منطقه خلیج فارس اســت.

 

مسئله دیگر وجود عمق زیاد در سواحل ایران است که قابلیت کشــتیرانی بالایی دارد.

همچنین کشور ایران با قرارگرفتن در جنوب غربی آسیا، دارای یک موقعیت ممتاز ژئواســتراتژیک بــرای تأمین انرژی دیگر کشــورها، به طور شــاخصی در کانون توجه جهانی قرار گرفته و نقش ویژه ای به ظرفیت موجود ایران جهت تأمین انرژی کشورهای مختلف بخشیده اســت.

 

ایران به دلیل برخورداری از پتانســیل هایی از قبیــل موقعیت ممتاز ژئوپلیتیــک، منابع فراوان گاز و نزدیکــی جغرافیایی به دریاهــای آزاد و تنگه اســتراتژیک هرمز، دارای یک جایگاه انحصاری در تأمین نفت و گاز کشــورهای آســیایی در مقایسه با دیگر کشــورهای رقیب یعنی ترکمنستان، قطر و روسیه است که با اســتفاده از این متغیرها می تواند تبدیل به قدرت برتر منطقه ای شــود. از سویی دیگر ایران با توجه به موقعیت ترانزیتی خود که ناشــی از برتری های ژئوپلیتیکی، یعنی قرارگیری در چهارراه بین المللی، حائز اهمیت است.

 

این چهارراه، آسیا را به آفریقا و آسیا را به اروپا متصل می کند. افزون بر این ایران با آب های آزاد مرتبط اســت و دارای موقعیتی است که دسترســی کشورهای آســیای مرکزی و قفقاز را به آب های آزاد میســر می کند و قادر است در مقولاتی مانند سوآپ با انتقال نفت و گاز، سوخت تولیدکنندگان آسیای مرکزی برای کشورهایی نظیر افغانستان و پاکســتان نقش مهمی را بر عهده گیرد.

 

 همه اینها ظرفیت بسیار کلانی برای اوراسیا محسوب می شود تا جایگاه ایران را به عنوان یکی از پازل های تکمیل کننده اقتصاد این منطقه، تثبیت کند.

 

در باره نظم نوین شرقی گفتیم. بازیگر جدی و بازوی اجرایی و اقتصادی چین و روسیه در غرب آسیا برای تثبیت جایگاه ایــن نظم نوین، ایران اســت.

 

چین و روســیه به شــدت دنبال تقویت اقتصادی ایران هستند تا پس از غش عربســتان و ترکیه به آغوش آمریکا، ایران را به عنوان سنگر اصلی پازل نظم جدید جهانی در غرب آسیا حفظ کنند.

 

حمایت های چین و روسیه از لغو تحریم های ایران هم در این راستا قابل تفسیر است.

 

همچنین، طبق اعلام تاجیکستان که مخالف اصلی عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای بود، دوشنبه هم با عضویت تهران موافقت خواهد کرد تا احتمالا شــهریور ماه امســال، زمینه دائمی شــدن عضویت ایران در ســازمان همکاری شانگهای فراهم شود.

 

از سوی دیگر، رسانه های روس به نقل از منابع مطلع خبــر داده اند که پوتین تمایل دارد عضویت ایــران در اتحادیه اقتصادی اوراســیا هرچه ســریعتر دائمی شــود.

 

اهمیت دائمی شدن عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا هم برای اقتصاد ایران حیاتی است.

یکی از اهداف مهم موافقت نامه های تجاری، ایجاد تســهیلات و حذف قوانین دســت و پا گیر برای تجار و ســرمایه گذاران است.

 

امضاء موافقت نامه تعرفــه ترجیحی و ایجاد منطقه آزاد تجاری میان ایران و اتحادیه اوراســیا هم منجر به توســعه روابط اقتصادی ایران و اتحادیه اوراســیا گردیده و هم می تواند به هاب منطقه ای ایران کمک کرده و کریدور شمال- جنوب را تقویت نماید.

قرار است هفته آینده، نمایشگاه تخصصی اوراسیا در تهران برگزار شود.

 

 

این فرصت را چگونه ارزیابی می کنید؟

خورســند: وجود فرصت اقتصادی در روابط ایران و اتحادیه اقتصادی اوراســیا از آن نظر است که ایران همواره از بازار کشــورهای مســتقل همســود دور افتاده است و تراز تجاری مناسبی میان کشورمان و این کشــورها برقرار نیست بر اساس گزارش سازمان توســعه تجارت ایران، میزان تــراز تجاری بیــن ایران و کشــورهای عضو اتحادیه اقتصادی اورآسیا در سال ۲۰۱۷ فقط ۲ درصد از کل مبادلات بازرگانی ایران را شامل می شــد.

 

اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیش از ۱۸۰میلیــون نفــر جمعیت و بیــش از ۲۰میلیون کیلومتر مربع وســعت دارد و تولید ناخالص داخلی کشــورهای عضو فراتر از چهار تریلیون دلار در سال بر آورد می شــود.

 

مهم تر اینکه جوامع این کشورها اشتراکات فرهنگی اجتماعی فراوانی با ایران دارند، لذا دسترســی ایران به بازارهای ایــن منطقه با این وسعت، جمعیت و ظرفیت می تواند علاوه بر تحکیم همکاری اقتصادی و در نتیجه رشد فزاینده اقتصاد، تجارت و توســعه کشــورمان، فرصت های شــغلی ایجاد نماید.

 

 

اما باید به یک نکته اساسی دقت کنیم.

ایران برنامه مدون و مشخصی برای همکاری اقتصادی با همسایگان شمالی خود نداشته است.

این نمایشگاه می تواند فرصت مناسبی برای ارتباط گیری تجار و شــرکت های ایرانی با همتایان اوراســیایی خود باشد.

 

اوراســیا می تواند زمین احیای اقتصادی ایران باشــد اگر بتوانیم به درک متقابل و شــناخت صحیحی از یکدیگر برسیم.

 

احیای روابط اقتصادی و استفاده از دیپلماسی اقتصادی می تواند در همگرایی سیاســی ایران با کشــورهای حوزه ژئوکلاچر خود یعنی اوراسیا، که در سال های گذشته تحت نظامات معنایی منفــی و دخالت های رژیم صهیونیســتی، آمریکا، ترکیه و عربســتان ســعودی دچار چالش شده، موثر باشد.

 

 

«روزنامه اقتصاد ملی - 6 تیر 1400»

   تاریخ ثبت: 1400/04/06     |     [sect id=[file]] | [/sect id=[file]] |