تامین گاز پنج استان شمالی در سوآپ سه‌جانبه گازی

 

به موجب این قرارداد، ایران گاز مصرفی مورد نیاز ۵ استان خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان را به عنوان حق انتقال برداشت خواهد کرد.

با توجه به بالا بودن میزان مصرف گاز در کشور و احتمال افت فشار برای استان‌های شمالی، این قرارداد می‌تواند برای این استان‌ها به خصوص در شرایطی که در پارس جنوبی افت تولید ایجاد شده و شبکه گاز نیز پایداری لازم را برای فصول سرد ندارد، کمک بزرگی باشد.

نباید از این نکته نیز غافل شد که سابقه قراردادهای گازی ایران و ترکمنستان به دهه ۷۰ باز می‌گردد.

اما در میانه دهه ۹۰ و چیزی که زنگنه، وزیر اسبق نفت آن را اختلاف بازرگانی میان شرکت ملی گاز ایران و شرکت ترکمن گاز می‌دانست، جریان ورودی گاز به کشور قطع شد.

پس از قطع صادرات گاز به ایران، تقریبا تعامل دیگری با این کشور برای موضوعات گازی صورت نگرفت تا اینکه مجددا و پس از ۵ سال قرارداد سوآپ سه‌گانه به امضا رسید.

تامین گاز مناطق شمالی کشور آن‌هم در روزهای سرد سال، می‌تواند مهم‌ترین نقطه قوت درخصوص این قرارداد باشد.

محمدعلی خطیبی، معاون اسبق شرکت ملی نفت بر این باور است در شرایطی که افت فشار تولید گاز در کشور ایجاد شده، قراردادهای این چنینی می‌تواند به پایداری گازرسانی به استان‌های سردسیر کشور کمک کند، به خصوص آنکه به دلیل مشکلات زیرساختی، امکان تغییر شرایط به نفع الگوی بهینه مصرف در کوتاه‌مدت میسر نیست.

 

تامین نیاز برخی استان‌ها با گاز وارداتی

از ابتدای دی ماه سال جاری روزانه بین ۵ تا ۶ میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان و توسط ایران به جمهوری آذربایجان وارد شود و حق انتقال این گاز نیز برداشت نیاز ۵ استان کشور است.

جواد اوجی، وزیر نفت درخصوص این قرارداد گفت: ایران سالانه نزدیک به ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز را از ترکمنستان در منطقه سرخس دریافت می‌کند و از منطقه آستارا به آذربایجان تحویل می‌دهد این قرارداد به تامین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند.

خطیبی بر این باور است که هر قراردادی که باعث شود در روزهای سرد سال، استان‌های شمالی افت فشار کمتری را تجربه کنند، برای کشور مفید است.

او در این خصوص ادامه داد: در سال‌هایی به صورت مستقیم از ترکمنستان واردات گاز انجام می‌دادیم که این امر قطع و باعث شد به شبکه گازی کشور فشار آید.

از سوی دیگر پیش‌بینی می‌شود در سال جاری و با روند فعلی مصرف، کمبودهایی در زمینه تامین گاز داشته باشیم.

به هر حال تامین نیاز در زمستان و عدم ایجاد کاستی به خصوص برای استان‌های شمالی، می‌تواند بیانگر مثمر ثمر بودن این قرارداد باشد.

 

چرا گاز نخریدیم؟

سابقه همکاری‌های ایران و ترکمنستان به دهه ۷۰ باز می‌گردد.

در آن دهه نیز هدف از امضای قرارداد تحکیم روابط سیاسی بین دو کشور همسایه و تامین گاز مورد نیاز برای مناطق شمالی کشور بود؛ براساس این قرارداد ۲۵ ساله، سالانه و به تدریج ۸ میلیارد مترمکعب گاز به ایران به قیمت ثابت هر هزار مترمکعب ۴۲ دلار تحویل داده شود.

اما در سال ۸۵ و با وجود اینکه تنها ۹ سال از این قرارداد می‌گذشت، دولت عشق‌آباد با قطع صادرات گاز به ایران آن هم در فصل سرد، به تعهد خود مبنی بر ثابت نگه داشتن قیمت عمل نکرده و خواهان افزایش قیمت شد که درنهایت با مذاکراتی، مبلغ فروش هر هزار مترمکعب گاز در دو مرحله از ۴۲ دلار به ۷۵ دلار رسید.

البته که این پایان ماجرای مناقشه گازی ایران و ترکمنستان نبود و در سال ۸۶ مجددا اختلافاتی بر سر قیمت درگرفت که باعث شد از دی همان سال جریان ورود گاز به کشور قطع شود.

خبرگزاری ایرنا در این خصوص نوشت در نتیجه مذاکرات مجدد قیمت هر هزار مترمکعب گاز صادراتی به ایران در ۶ ماهه اول سال ۲۰۰۸ مبلغ ۱۳۰ دلار و در ۶ ماهه دوم سال ۲۰۰۸ میلادی ۱۴۰ دلار محاسبه شد.

از این رو طلبی حدود ۱.۸ میلیارد دلاری برای کشور محاسبه شد.

پس از آن و در سال ۹۵ و در بینابین عدم پذیرش طلب ۱.۸ میلیارد دلاری توسط ایران، ترکمنستان جریان واردات گاز را قطع کرد و تا هفته جاری نیز عدم واردات گاز از ترکمنستان به ایران ادامه داشت.

تا پیش از قطع جریان واردات گاز توسط ترکمن‌ها روزانه حدود ۶ میلیون مترمکعب گاز از طریق ایران به جمهوری آذربایجان سوآپ می‌شد.

خطیبی در خصوص عدم واردات گاز از ترکمنستان برای تامین گاز استان‌های شمالی گفت: سالیان سال قرارداد واردات گاز از ترکمن‌ها اجرا می‌شد و به استان‌های شمالی گازرسانی صورت می‌گرفت.

البته که این واردات به دلیل مشکل تامین گاز در زمستان نبود.

واقعیت این است که استان‌های شمالی در انتهای شبکه گازرسانی قرار دارند و در زمستان و با بالا رفتن مصرف گاز، در معرض قطعی یا افت فشار گاز قرار می‌گیرند.

اگر این قرارداد مانند سال‌های گذشته بتواند نیاز استان‌های شمالی را تامین کند، می‌تواند قرارداد خوبی باشد.

البته که در شرایط فعلی راهکاری نیز برای گازرسانی به این استان‌ها نداریم.

 

ذخایر گازی بالایی داریم اما واردات انجام می‌دهیم

بر اساس گفته‌های مدیرعامل اسبق شرکت ملی گاز ایران در دی ماه سال گذشته تولید سالانه گاز کشور حدود ۲۸۰ تا ۲۹۰ میلیارد مترمکعب و مقدار تولید روزانه گاز نیز حدود ۹۰۰ میلیون مترمکعب معادل حدود ۶ میلیون بشکه نفت خام است.

براساس برخی آمارها تولید سالانه گاز ترکمنستان نیز در ۸ ماه سال ۲۰۲۱، بیش از ۵۵ میلیارد متر مکعب تخمین زده شده است.

با این وجود واردات گاز از ترکمنستان به یک امر ضروری برای تامین گاز استان‌های شمالی کشور بدل شده که این امر نقدهایی را به نحوه تولید گاز در کشور وارد کرده است.

خطیبی در این خصوص توضیح داد که: واردات گاز از ترکمنستان پدیده جدیدی نیست.

تا آنجایی که به خاطر دارم تا سالیان سال این امر صورت می‌گرفت و مسبوق به سابقه بوده است.

به هر حال کمبودهایی وجود داشته و در حال حاضر نیز وجود دارد.

اما اینکه برخی انتقاد دارند که با وجود داشتن این همه ذخایر گازی، چرا باید واردات صورت گیرد، در پاسخ باید گفت که در ابتدا باید این نکته را مدنظر قرار داد که این ذخایر گاز، ذخایری نیست که انتظار برود تا ابد برای ما تولیدات داشته باشند هم‌اکنون نیز در ذخایر پارس جنوبی، هم در بخش قطر و هم در بخش ایران، افت تولید صورت گرفته است.

ذخایر نفتی، گازی و... روزی تمام می‌شود. اوج تولید دارند و با رد شدن از اوج تولید، این افت صورت می‌گیرد.

می‌توان با کارهایی این افت را به حداقل رساند.

اما بالاخره تمام می‌شوند.

طبیعی است که به اوج می‌رسند و پس از مدتی نیز سقوط خواهند کرد.

معاون اسبق شرکت ملی نفت در ادامه گفت: برای جبران افت این ذخایر یا باید چاه‌های نفتی جدیدی ایجاد کرد که این امر باید در برنامه‌های توسعه‌ای مدنظر قرار گیرد یا باید به واردات روی آورد. با روند رشد مصرفی که داریم (که در دنیا نیز به نظر می‌رسد بی‌سابقه است)، جز این دو راه، راه دیگری نیست.

از او درخصوص میزان هدررفت گاز از زمان تولید تا زمانی که به دست مصرف‌کننده برسد، سوال پرسیده شد که او پاسخ داد: این نکته فنی است و می‌بایست آن را از نظر فنی بررسی کرد.

ولی به‌طور کلی معتقدم مصرف‌مان بهینه نیست.

برای وسایل برقی میزان مصرف انرژی تعریف شده که شامل A,B و... است.

در واقع مصرف انرژی تنها به مردم بستگی ندارد و به صنایع نیز وابسته است بدین معنا که وسایل تولیدی، میزان مصرف‌شان باید بهینه باشد.

البته که مصرف انرژی محدود به وسایل نیست و در سایر بخش‌ها مانند ساختمان، خودروسازی‌ها و... نیز باید مورد توجه قرار بگیرد.

بخشی از بهینه‌سازی مصرف به مردم بازمی‌گردد و بخشی نیز به زیرساخت‌ها و صنایع. نیروگاه‌های ما بهینه مصرف نمی‌کنند و راندمان‌شان پایین است.

وقتی صحبت از مصرف بهینه می‌شود، مجموعه‌ای از اقدامات را می‌طلبد که مصرف انرژی توسط مردم تنها بخشی از آن است.

البته که اینها نیازمند سرمایه‌گذاری است که در این خصوص نیز دچار مشکلات جدی هستیم.

 

دنیا، دنیای تعاملات است

او در پایان درخصوص تاثیر این قرارداد بر دیپلماسی اقتصادی نیز گفت که به باور او: باید به این نکته پی برد که دنیا، دنیای همکاری است.

هر میزانی که بتوان با همسایگان همکاری اقتصادی بیشتری داشته باشیم، روابط سیاسی بهتری نیز با آنها خواهیم داشت.

بنابراین تعاملات اقتصادی گسترش یابد، بیشتر به یکدیگر وابسته شده و تنش‌ها کاهش می‌یابد.

در این صورت فاصله میان شرکای تجاری، اقتصادی ایران به حداقل خود می‌رسد.

 

«روزنامه اعتماد - 9 آذر 1400»