مجید سلیمی بروجنی
»توسعه« واژه پرزرق و برقی است که این روزها زیاد در محافل سیاسی و کارشناسی درباره اش بحث می شود. تقریبا همه ایرانیان معتقدند که عامل «توسعه» متضمن خوشبختی و آینده روشن جامعه ایرانی است.
جالب اینکه واژه «توسعه» هم از منظر خود کلام و هم تا حدودی مفهوم، فصل مشترک تمام گروه ها و جریان های فکری، اعتقادی و سیاسی است.
تفاوت ها در تعریف مسیر دستیابی به آن و شناخت نشانه های توسعه است، اما به راستی واژه «توسعه» چگونه و با چه سیاستگذاری هایی تحقق پیدا می کند؟
«توسعه» شاید جزو معدود اهدافی باشد که محدود نبوده در همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی قابل تعریف و فراگیر است.
زمانی مفهوم توسعه در بخش اقتصادی و از روند پایدار رو به رشد شاخص هایی نظیر درآمد سرانه، برابری قدرت خرید و درآمد پایدار جست و جو می شد و بعدها با گسترش زاویه دید کارشناسان و نظریه پردازان شاخص های کارآمدتری نظیر شاخص توسعه انسانی، استقلال ملی و حتی حضور زنان در فعالیت های اجتماعی و اقتصادی بیشتر مورد توجه تحلیلگران قرار گرفت.
در تصور ذهنی اکثر قریب به اتفاق ایرانیان آرمانشهری است که آنجا مردم در رستگاری و رفاه کامل زندگی می کنند و چیزی به اسم رنج و غصه و سختی و فقر در آن وجود ندارد.
این اندیشه از دوران باستان تا به امروز بخشی از تصورات ذهنی ایرانیان بوده و در هر دوره ای به شکل و رنگ جدید، خودش را نشان داده است.
وسعت این اندیشه تا بدانجا بوده که پایش به طرح های توسعه ای و سندهای چشم انداز دولت های مختلف باز شده و حاکمان و دولتمردان این برنامه را به مثابه نقشه راهی برای رسیدن به جهان آرمانشهر می دیده اند.
این آرمانشهر و داستانش را به راحتی می توانیم در سند چشم انداز توسعه ۲۰ ساله جمهوری اسلامی به وضوح ببینیم.
آرزوهایی که در صفحات این سند جا داده شده اند بدون توجه به آماده بودن یا نبودن زیرساخت ها و زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه ایران.
روشن ترین و علنی ترین سند کشورمان در عرصه برنامه ریزی بلندمدت، سند چشم انداز ۱۴۰۴ است.
این سند قرار بود نقشه راه توسعه ایران باشد و مهم ترین هدف آن تبدیل ایران به قدرت اول منطقه بود، اما متاسفانه امروز و در ۲۰ سالگی این سند، ما نه تنها به اهداف آن نزدیک نشده ایم که سال ها از آن عقب افتاده ایم.
ما که در ابتدای این راه کلی آرزوی تبدیل شدن به ابرقدرت منطقه را داشتیم، امروز اسیر ترس و استرس هر روزه از فرداهای بلاتکلیف مان هستیم.
از همان روزهای اول تدوین این سند، برخی کارشناسان معتقد بودند که تفکر سیاسی بر کلیت برنامه چشم انداز غلبه کرده و از این رو آن را فاقد تفکر مشخص و خط مشی صنعتی، اقتصادی و ... می دانستند.
به اعتقاد این افراد، چه در تدوین و چه در محتوای سند چشم انداز، این سند بیش از آنکه جنبه کاربردی داشته باشد، دارای جنبه نظری و محل گفتمان های آکادمیک بوده است.
تجربه نشان داده اسنادی مانند چشم انداز ۲۰ ساله چون در لایه های کاملا سیاسی مورد بررسی و تصمیم گیری قرار گرفته، رویکرد و محتوایش هم بسیار تاثیرپذیر از چنین سبکی تهیه و نگارش شده است.
متاسفانه برنامه های پنج ساله و استراتژی چشم انداز، از یک رویداد بسیار حیاتی و مهم تبدیل به یک کالای لوکس شد.
مشکل اصلی کار آنجاست که یک چارچوب نظری روشنی برای اداره اقتصاد در کشورمان وجود ندارد و هر دولتی به سلیقه خودش فرمان اقتصاد را در دست گرفته است.
به بیان ساده تر، می توان گفت که تئوری اداره اقتصاد به شکل سازگار و هماهنگ در ذهن مسوولان شکل نگرفته است.
وقتی چنین شکافی وجود دارد، متاسفانه هیچ راه حلی نمی تواند کمک چشمگیری به اجرای کار بکند.
برنامه ریزی برای نیل به اهداف توسعه تنها ابزار رسیدن است.
آنچه مهم است هدفگذاری بر پایه تئوری های پیش زمینه ای است که معمولا حاکمیت در چارچوب روندهای سیاسی تعریف و ابلاغ می کند.
این تئوری ها که در قالب کلام، شعار و مانیفست به جامعه و مردم اعلام می شود، از یک تفکر و جهان بینی نشأت می گیرد.
مجموعه این اجزا که به صورت سلسله مراتبی از جهان بینی و تفکر شروع می شود و با یک گروه برنامه اجرایی پایان می یابد، «نقشه راه توسعه» را شکل می دهند.
بنابراین باید گفت معماری توسعه کشور بر همان جهان بینی و ایدئولوژی حاکمیت و نوع نگاه آن به مفهوم و شاخص های توسعه شکل می گیرد.
خلاصه مطلب اینکه »توسعه« فراتر از معنای عام آن نه تنها باید مبتنی بر نیازهای یک کشور تعریف شود که هدفگذاری آن نیز براساس شاخص های مدنظر حاکمیت یک کشور انجام خواهد شد.
هرچقدر نگاه حاکمان به توسعه نسبت به آنچه نیاز یک کشور است یا آنچه صاحبان نظر و تئوریسین ها واگرا یا همگرا باشد، تضمین موفقیت حرکت به سمت توسعه است.
بدون تردید روند رو به رشد منجر به توسعه، نیازمند به کارگیری همه ظرفیت ها و ثبات قدم در به دست آوردن اهداف است.
با اصرار و تعصب به یک ایدئولوژی نگاه خاص قابل دستیابی نیست.
برای رسیدن به اهداف توسعه باید فارغ از تفکرات سیاسی، از همه کارشناسان و نخبگان استفاده کرد.
موضوع مهم دیگر در راه تحقق توسعه، داشتن سیاست خارجی قوی و ارتباط درست با جهان است که بدون آن رسیدن به اهداف سند تقریبا غیرممکن است.
متاسفانه امروز شاهدیم که رویاهای کشورمان برای صنعتی شدن به سبک کره جنوبی تبدیل به دست و پا زدن برای فرار از برنامه ریزی تحمیل شده نفت در برابر غذا شده است.
به جرات می توان گفت که اکثر ایرانیان به نوعی بی رویایی مبتلا شده اند و این اتفاق خودش را به شکل های مختلف در زندگی مردم نشان داده است.
«روزنامه جهان صنعت - 5 آذر 1402»
[/sect id=[file]] |