در دهه های اخیر، رشد و توسعه اقتصادی کشورها و افزایش تولید و تجارت، اهمیت بخش ترانزیت را به عنوان حلقه اتصال بازار مصرف و تولید، بیش از پیش آشکار کرده است.
ترانزیت یک بخش مهم و زیربنایی در اقتصاد اســت و از ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مورد توجه اکثر کشــورها است.
امروزه این صنعت یکی از سودآورترین منابع تجاری دنیا محسوب می شود.
درآمد سرشــار حاصل از این صنعت، رقابت کشورها را در ایجاد تسهیلات لازم برای بالا بردن سهم خود در این عرصه افزایش داده است.
برخورداری از امنیت و مزیت جغرافیایی، از مهم ترین عواملی است که می تواند به خوبی زمینه ساز توسعه این صنعت باشد.
ایران به لحاظ موقعیت ویژه جغرافیایی از دیرباز نقش مهمی در ترانزیت کالا و مســافر داشته است.
در جنوب ایران، خلیج فارس که کشورهای عمده تولیدکننده نفت در آن قرار دارند، به عنوان گلوگاه انرژی جهان محســوب می شود.
در شــمال، دریای خزر بهترین پل ارتباطی میان کشــورهای ایران، روســیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان است.
این دریا می تواند نقش مهمی در تجارت میان این کشــورها ایفا کند.
از غرب و شــرق هم ایران با کشــورهای عراق، ترکیه، پاکستان و افغانستان همسایه است که فرصت مناسبی برای تجارت را فراهم ساخته است.
در ســال های اخیر نیاز کشورهای آســیای میانه به دسترسی به آب های آزاد از یکســو و فرآیند رشد اقتصادی کشورهای شرق و جنوب آسیا به همراه ناامنی مسیرهای رقیب در روسیه، افغانستان و پاکستان از سوی دیگر باعث شــد تا بار دیگر ایران مورد توجه قرار گیرد.
قرار گرفتن در مرکزیت جغرافیایی کشــورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی اکو این فرصت را برای ایران فراهم آورده است تا ضمن ایفای نقش فعال در برقراری ارتباط تجاری و اقتصادی بین کشورهای عضو اکو، بتواند در چارچوب همکاری ها و موافقت نامه هــای مختلف تجــاری، در زمینه ترانزیت کالاهای صادراتی و وارداتی کشورهای عضو نیز به ایفای نقش بپردازد.
موقعیت ژئواکونومیکی ایران نقطه قوتی اســت که این کشور را همواره به عنوان یک مســیر ترانزیتی کوتاه و مناسب مورد توجه قرار داده است.
در واقع ایران می تواند به عنوان پل ارتباطی میان این کشورها با یکدیگر و ســایر مناطق جهان، نقش موثری ایفا نماید.
عوامل متعددی در انتخاب مسیرهای ترانزیتی موثر است؛ ازجمله هزینه، زمان، مســافت، امنیت، قوانین و مقررات و زیرساخت ها.
توجه به همه عوامل تاثیرگذار در ترانزیت، می تواند بر رقابت پذیر شــدن این صنعت اثر ویژه ای داشته باشد؛ اما وجود مشکلات و موانع متعدد در بخش ترانزیت در کشور مانع بهره گیری مناسب از این بخش شــده است.
در ترانزیت کالا از کشور و میزان کالای عبوری نشــان دهنده نقش و اهمیت کریدور شــمال - جنوب در ترانزیت ایران اســت که می تواند با تکمیل شدن زیرساخت های لازم، این نقش پررنگ تر شــود.
از طرف دیگر کریدور شرق - غرب به واسطه ضعف زیرساخت ها و شبکه حمل و نقل نقش کم رنگی در ترانزیت کشور دارد.
بی تردید دارا بودن زیرســاخت های مناســب مبــادی ورودی و خروجی کالا در افزایش ســهم ترانزیت کالا موثر است.
بنا بر این تجهیز همزمان مبادی ورودی و خروجی کالا در شمال - جنوب و شرق -غرب کشور که تکمیل کننده کریدورهای بین المللی است، می تواند جایگاه واقعی ایران در صنعت ترانزیت را تحقق بخشــد.
چنانچه اســتفاده بهینه از مزیت ترانزیتی کشور صورت گیرد و اصلاحات لازم انجام گردد و فرصت ها به خوبی شناســایی شود، از ابتدای زنجیره تا انتهای زنجیره ایجاد اشتغال را در پی خواهد داشت.
موانع توسعه دریامحور در ایران قبل از پرداختن به موضوع توســعه دریامحور لازم است تعریفی از توســعه ارائه شــود.
به طور خلاصه در یک جمله توسعه را می توان رشــد همه جانبه دانست.
به عبارت دیگر نمی توان در بخش صنعت رشد داشته باشیم، اما در بخش کشاورزی از کشورهای توسعه یافته، عقب مانده باشیم یا در بانکداری به رشد قابل توجه برسیم، ولی در صنعت بیمه از سایر کشورها عقب تر باشیم، لذا کشوری توسعه یافته اســت که در همه بخش های صنعتی، خدماتی و کشاورزی به رشد قابل قبولی برسد.
حال این ســوال مطرح است که عوامل توســعه یافتگی کشورها کدام است؟ در یک تقســیم بندی کلی برای رســیدن به توسعه، هم باید منابع انسانی و هم منابع مادی و در نهایت مدیریت به کارگیری منابع مادی و انســانی در اختیار باشد.
البته داشتن منابع طبیعی یا قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی خاص و در نهایت قرار گرفتن کشــوری در کنار دریاها یک مزیت نســبی است.
اما این بدان مفهوم نیست که هر کشــوری دارای منابع طبیعی یا در کنار دریا بود، پس توســعه یافته است.
امروزه بسیاری از کشورهای آسیایی و آفریقایی حتی آمریکای لاتین در کنار دریا هســتند، ولی توســعه یافته به معنی واقعی نیستند؛ چرا که نتوانسته اند از مزیت نسبی خود استفاده کنند.
از طرف دیگر همه کشورهای گروه 20 که تقریبا توسعه یافته ترین کشورهای دنیا هســتند، در کنار دریا قرار دارند، لذا در کنار دریا بودن شــرط لازم توسعه یافتگی به عنوان یک مزیت است، ولی شرط کافی نیست.
نکته دیگر اینکه مزیت قرار گرفتن در کنار دریاها به دلیل ارزان بودن هزینه های حمل و نقل کالاهــای وارداتی و صادراتی بهتر از محصور شــدن در خشکی اســت.
به نظر می رســد مهم ترین موانع توسعه دریامحور، عدم ایجاد زیرســاخت های مناسب در کنار دریاها باشد.
در حالی که در تاریخ ایران در موضوع تجارت، راه ابریشم وجود دارد و طی حداقل دو دهه گذشــته کریدور شمال - جنوب مطرح است، ولی هنوز زیرساخت ها فراهم نشده اســت.
منظور از زیرساخت ها، هم ســخت افزاری و هم نرم افزاری است.
تا زمانی که این دو تکمیل نشــود، اســتفاده از مزیت دریا ابتر می ماند و نکته مهم اینکه هنوز مسئولین کشور به دلیل وجود درآمدهای نفتی به باور درآمدزا بودن توسعه دریامحور نرسیده اند.
به عنوان مثال، بعد از گذشت سه دهه در سال های اخیر بحث بانکرینگ یا سوخت رسانی در خلیج فارس در دستور کار مسئولین دریایی کشور قرار گرفته است! همان طور که در تعریف توسعه نیز گفته شد، توسعه چند وجهی است.
زمانی توسعه کامل محقق می شود که همه ابعاد آن به منصه ظهور برســد.
البته در کنار مسائل اقتصادی مناطق دریایی کشور، مسائل سیاســی و اجتماعی آن مناطق نیز باید متناسب با مفهوم توسعه متحول شود.
بدیهی اســت که در راستای توسعه دریامحور، دولت بایــد از انجام هر کاری که امکان دارد مردم و بخش خصوصی انجام دهند، پرهیز کند.
دولت برای تسریع در توسعه مناطق دریایی باید فقط مسئول اعمال حاکمیت و امنیت باشــد و امور حمل و نقل دریایی را باید به مردم و بخش خصوصی واگذار کند.
شاید حضور موفق بخش خصوصی در بنادر دوبی، تجربه خوبی برای بنادر ایران باشد.
شــایان ذکر است، یکی از عمده ترین موانع سرمایه گذاری در بخش دریایی، نظام بانکی ناکارآمد و پر هزینه کشــور است که لازم است برای رفع این معضل، فکر اساسی اتخاذ کرد.
در پایان می توان گفت کلید حل مشــکلات بخش دریایی کشور در به کارگیــری نیروهای کارآمد، متخصص و با تجربه در بخش مذکور است و نباید اشتباهات گذشته دو باره تکرار شود و اگر چنین شود، امیدها به جای امیدوارتر، ناامید می شود که انشاءالله چنین مباد.
«روزنامه آفتاب اقتصادی - 14 اسفند 1400»
[/sect id=[file]] |