بنگاه‌ دانش‌ بنیان‌ یا‌ اقتصاد‌ دانش‌ بنیان

 

 

 

 

 

 

فرشــاد مومنی استاد دانشگاه علامه طباطبایی: 

 

گفت: لوازم اندیشه ای این مساله ی خطیر هم در کوتاه ترین عبارت چیــزی جز ژرف کاوی در باره ی مفهوم اشــتغال و تولید دانش بنیان نیست.

 

ما باید به روش علمی شاخص ها و سنجه های با کیفیت و معتبر برای ارزیابی گفته ها و عملکردهای خودمان در این زمینه تدارک ببینیــم.

 

تحقق چنین امر خطیــر و مهمی جز از طریق یک برنامه ی با کیفیت توسعه نه قابل تصور و نه قابل حصول است.

 

مومنی در ادامه افزود: از نقطه عطف ظهور انقلاب در مایکروالکترونیک و فنــاوری اطلاعات یک دگرگونــی بنیادی در کارکــرد نوآوری های فناورانه پدیدار شــد یعنی تا قبل از نقطه ی عطف موج ســوم انقلاب صنعتی، نوآوری هــای فناورانه عمدتا کمک کار یا جایگزین دســت و بازوی انســان ها می شدند اما در اثر انقلاب دانایی، نوآوری های فناورانه کمک کار یا جایگزین مغز انســان ها می شــد پــس تولید دانش بنیان ِ متعلق به موج سوم انقلاب صنعتی و پس از آن است لذا در اثر انقلاب دانایی بازدهی ها صعودی می شــود بنا بر این اطــلاق چنین عبارتی در جامعه ای که در نزدیک به پنجاه درصد ده ساله ی گذشته رشد منفی، تجربه کرده مستلزم دقت های بسیار گسترده است.

 

علاوه بر این انقلاب دانایی همه ی عرصه های حیات جمعی را نیز تحت تاثیر قرار میدهد مومنی در ادامه بیان کرد: فقط در فاصله 1975 تا 1986 که نقطه ی عطف موج ســوم انقلاب صنعتی محسوب می شود هفتاد و پنج عنوان متمایز بــرای صورت بندی مفهومی این پدیده در نظر گرفته شــده و کســانی که در این زمینه کار کرده اند می دانند که از فاصله ی 1986 تا امروز آن هفتاد و پنج عنوان به بیش از هفتصد و پنجاه عنوان رســیده است بنا بر این یک پدیده ی به غایت پیچیده در برابر ما است که نیازمند ذهنیت پیچیــده و آموزش دیده و صاحب صلاحیت اســت.

 

در چین 1500 سال زودتر از اروپا کوره بلند ذوب فلزات اختراع شد چرا با اینکه چینی ها زودتر از اروپایی ها در نوآوری های فناورانه به موفقیت دســت پیدا کردند، دچار فلاکت و وابستگی شدند؟

 

چون حکومت گران چینی فکر می کردند این نوآوری های فناورانه قدرت مردم را بیشتر را و آن ها را متوقع تر می کند در نتیجه موقعیت حکومت گران متزلزل خواهد شد لذا آنها با نوآوری های فناورانه در افتادند و علاوه بر این که خودشان به خفت دچار شدند، به مردم چین را دچار فقر، مسکنت و ناامنی کردند.

 

 

دیدگاه های محرکه اقتصادی می تواند کمکی بر اقتصاد باشد

 

مومنی منظور کشورهای صنعتی از دانایی را ترکیبی از دانایی و توانایی دانســت و گفت: از دیدگاه اندیشــه ی توســعه، آن چیــزی که نیروی محرکه ی تمدن سازی توسعه میشود دانایی هایی ست که هویت جمعی پیدا می کنند.

 

آن دانایی که به توانایی منجر و مخزن الاسرار بنگاه هایی که مشــغول به تولید فناورانه هســتند، می شــود یک وجه مساله ست وجه دیگر آن این اســت که تولید فناورانــه بزرگ ترین کانون تقاضای دانایی ها و توانایی های جدید هم محســوب می شود به همین خاطراست که متفکران بزرگ توسعه وقتی که راجع به دانایی صحبت کنند از تولید شروع می کنند البته فعالیت های مافیایی هم می توانند از پیشرفته ترین فناوری ها اســتفاده کنند و می کنند اما بحث بر ســر این اســت که در چارچوب اندیشــه ی توســعه دانایی ها و توانایی هایی که در فعالیت های رانتی غیرمولد و مافیایی هســتند، به عنوان دانش های بی ثمرشــناخته می شوند.

 

یعنی دانش هایی که چیزی به موجودی جهان اضافه نمی کنند و نه تنها قادر به مهار بحران کمیابی نیستند بلکه بحران کمیابی را تشدید می کنند لذا اگر شــما مشاغل بی کیفیتی مثل رانندگی و مسافرکشی را به یک شبکه ی آی سی تی متصل کنید، تولید دانش بنیان رخ نمی دهد.

 

وی خاطرنشــان کرد: هر کشوری که می خواهد به دانایی محوری برسد باید گزارش دهد که ظرفیت های بلا اســتفاده انســانی و مادی او در چه وضعیتی قرار دارد.

 

در جامعه ای که نزدیک به دو سوم جمعیت در سنین فعالیت اون هیچ نقشی در تولید ملی ندارند، دانایی محوری یک برچسب نمایشی و تبلیغاتی خواهد بود.

 

شاقول اول برای تشخیص اینکه ما رو به سمت دانایی محوری هستیم یا خیر این است که ببینیم از ظرفیت های منابع انسانی و مادی مون چقدر داریم استفاده می کنیم.

 

هیچ جامعه ای نیست که از این مرحله عبور نکرده باشد و به دانایی محوری رسیده باشد.

 

تجربه ی ژاپن نشــان داده که آنها حتی یک سانتیمتر مربع از زمین های خود را بلااستفاده نگذاشته اند.

 

رمز اصلی موفقیت چین این است که اینها ابتدا استفاده از ظرفیت های انسانی خود را به فعلیت درآوردند.

 

 

استفاده از منابع انسانی راه عبور از بحران ها

 

عضو هیات علمی دانشــگاه علامه مرحله پس از استفاده از منابع مادی و انســانی را کارایی محوری نامید و افزود:بایــد از همان منابعی که با حداکثر توان ممکن مورد اســتفاده قرار می گیرند به شــکل کارآمدتر استفاده کنیم و ســپس بعد از آن به سراغ بهره وری محوری برویم.

 

در این ســرزمین گرامی تمام الفاظ از میان تهی شــده اند.

 

مفهوم کارایی و بهره وری زمانی موضوعیت پیدا می کند که تو منابع انســانی و مادی بلااستفاده نداشته باشی یعنی اصل موضوع سنجش بهره وری این است که تو در اشــتغال کامل عوامل تولید به سر ببری! نکته بسیار تکان دهنده تر از منظر نهادی این اســت که کارایی و بهره وری در مناسبات رانتی به حکم علی الاطلاق قربانی می شــود.

 

اگر شما به مناسبات رانتی میدان بدهید انگیزه های کارایی، دانایی و بهره وری از بین می رود.

 

چقدر مضحک است که هربار با شکوفایی درآمد نفتی روبرو می شویم همه تصمیم گیران برای واردات ضعــف می کنند.

 

اگر مجلس ما یه مجلس بــا کیفیت بود بایــد این آقای وزیر صنعت معدن تجارت ر اســتیضاح می کرد.

 

چقدر خدا رحم کرد که ایشان وزیر صمت است نه جای دیگر!

 

شــما وزیر صنعت هســتی و آنقدر برای واردات تلاش می کنید؟ شما گزارش یازده ماهه ی گمرکات در ســال 1400 را بگیرید و ببینید که مافیــای واردات قبل از اینکه بوم گشــایش های اخیر بپیچد، با اقتصاد ایران چکار کرده اند.

 

لیست آن کالاهایی که در این 11 ماه وارد کشور شده اشک از چشمان آدم سرازیر می کند.

 

 وی افزود: به ازای هر یک میلیارد دلار کالاهای ساخته شده ی وارداتی قابل تولید در کشــور صد هزار فرصت شغلی از بین می رود همون طور که هر یک میلیارد دلار خام فروشی صادراتی صد هزار فرصت شغلی در این ســرزمین از بین می برد پس بنابراین اگر کسانی بخواهند بر اساس علم داعیه ی دانش بنیانی در این ســرزمین بکنن داشــته باشند مهار رانت و مطالبه های لجام گســیخته و آزمندی بی پایان مافیای واردات و مافیای خام فروشــی را باید در دستور کار قرار دهد.

 

اگر شما این کار را نکنید لفظ دانش بنیان یک لفظ تو خالی و بی محتوا خواهد بود.

 

 

درآمد نفتی از ســال 95 به بعد بی سابقه بوده است

 

این اقتصاددان افزود: طی دوازده ســاله ی منتهی به سال 1395 یعنی در دورانی که ما بی ســابقه ترین ســطح درآمدهای نفتی را داشتیم از یک طرف ســالانه شــاهد ورود نزدیک به یک میلیون نفر تازه وارد به بــازار کار بوده ایم و از طرف دیگر طی این دوازده ســاله طور خالص و صرف نظر از کیفیت اشــتغال، حدود دو میلیون نفر به جمعیت شاغل ما اضافه شــده اســت.

 

در نتیجه ما نباید خودمان را فریب بدهیم و به دیگــران دروغ تحویل بدهیم.

 

من واقعــا از این گزارش کاری که آقای وزیر اقتصاد داد خیلی متاســف شــدم چون از ایشان انتظار نداشتم تا این درجه سیاســت زدگی از خود نشان دهند.

 

آن گزارش از نظر اعتبار توســعه ای صفر مطلق بود ولی از نظر سیاست زدگی و اینکه ما چقدر خوبیم و قبلی ها چقدر بد بوده اند عجیب بود چون همانطور که به دولت قبلی گفته بودیم، انداختن همه چیز در زمین قبلی هابه هیچ وجه قابل قبول نیست چون شما وقتی که روی کار آمدید می دانستید چه چیزی را تحویل می گیرید و با نقد به همان مســائل روی کار امده بودید.

 

شما گفتید ما می آییم درســت می کنیم لذا الان گزارش خودتان را بدهید.

 

اینکه وزیر اقتصاد می گوید ســی و چهار هزار میلیارد تومان از تعهدات تنخواه دولت قبلی را تســویه کرده است یک مسئله روتین حسابداری است.

 

این شیوه برازنده ی هیچ کس نیست به خصوص برای این دوستی که به اصطلاح وزیر اقتصاد هستند.

 

وی با بیان اینکه مطالعاتی درســازمان برنامــه و بودجه وجود دارد که می گوید، میزان ســرمایه ی فیزیکی در قالب تجهیزات و ماشین آلات که وارد ایران شــده در قیاس با ظرفیت های انباشته دانش ضمنی در ایران نســبت سه به یک دارد، خاطرنشان کرد: وزارت صمتی که برای واردات غش می کند باید توضیح دهد که اگر کارهای شــان قابل دفاع است به جای مونولوگ بیایند از آنها دفاع کنند و اگر قابل دفاع نیست شرافتمندانه آنها را متوقف کند.

 

در کشــوری که بی سابقه ترین صنعت زدایی ها را در دو دهه ی گذشــته تجربه کرده از لحاظ تعداد دانش آموختگان فنی در دنیا رتبه ی دوم شده یعنی ما از ژاپن، کره، آمریکا و آلمان از همه بیشتر مهندس تولید کرده ایم.

 

ما با خودمان داریم چکار می کنیم؟

 

یک مقام مسئول در باره داده های مرتبط با بودجه خانوار گفته است 63 درصد درآمد خانوارها از محل کار و فعالیت نیست.

 

ای کاش فیلمسازان مــا بیایند از این ماجرا فیلم تهیه کنند بلکه عزیزان متوجه شــوند که مشــکل کجا است.

 

معاون سابق اشــتغال وزارت کار گفته است که ما شــغل ایجاد کرده ایم ولی این مشــاغل عموما ناپایدار، بی کیفیت و در بخش غیر رسمی ایجاد شده اند.

 

 

بنگاه دانش بنیان یا اقتصاد دانش بنیان

 

وی با طرح این ســوال که آیا شاخص سنجش دانش بنیان شدن کشور تعداد بنگاه های دانش بنیان است؟

 

افزود: شما باید در مقیاس ملی بگویید دانش بنیان شدن چه تاثیری روی شاخص پیچیدگی اقتصادی، شاخص بهره وری کل عوامل تولید و شاخص رابطه ی مبادله می گذارد.

 

اینها شاخص سنجش هستند نه تعداد بنگاه هایی که ایجاد شده اند.

 

گزارش های دانش بنیــان ما باید بر محور خلق فرصت های شــغلی در بخش رســمی و در فعالیت های مولد باشد.

 

چطور می شود که ما بخواهیم دانایی محور باشیم اما قیمت تمام شده ی پول برای تامین سرمایه در گردش بنگاه های مان بین پنج تا ده برابر میانگین جهانی باشــد؟

 

اگر در این ســرزمین گرامی کســانی بخواهند صادقانه و علامانه، ماجرای تولید دانش بنیان و اشتغال را پیگیری کنند باید بیایند به ما بگویند که کارنامه ی برنامه های چهارم تا ششم توســعه که عنوان دانش بنیانی را به یدک می کشیدند چه بوده است؟

 

یکی از کارهای حیاتی که واقعا به عنوان یک امر ملی باید با ضوابط و معیارهای صداقت و نظر کارشناسی مستقل صورت بگیرد این است که ما ببینیم این چه مناســباتی است که راه انداخته اند که هنوز ما یه کلمه راجــع به اقتصاد دانش بنیان به لحاظ مفهومی ندیدیم اما برخی می آیند متر و شاخص را بر تولد شرکت های دانش بنیان می گذارند.

 

مومنــی در ادامه بیان کرد: الان مقداری بحث از گشــایش نفتی شــده می خواهند یک بخشی از ماجرا را به صورت رانت ارز و ریال به یک سمتی ببرند.

 

اگر واقعا با تعداد شــرکت دانش بنیان مشکل ما حل می شود چرا شــما می خواهید سی درصد آن رشــد بدهید؟

 

چرا سی هزار درصد رشد نمی دهید؟

 

عین این استدلال را ما در سال 68 با طرفداران تعدیل اقتصادی مطرح می کردیم چون آنها می گفتند بگذارید قیمت ارز را مثال چند برابر کنیم تا اشتغال و صادرات رشد پیدا کند.

 

ما می گفتیم اگر واقعا از جهش نرخ ارز انقدر معجزه برمی آید چرا می خواهید پنج برابرش کنید؟ لطفا پنجاه برابرش کنید اما اگر بگویید 50 برابر مناســب نیســت پس یعنی حساب کتابهایی در کار وجود دارد نزدیک سی و سه چهار سال است که این کار را می کنند و ثمره آن را دیده ایم.

 

زمان آن اســت که یک اراده ای کنیم و دست از این بازی ها برداریم برداریم.

 

ما باید فریبی که از طریق بسط رانتی معدنی ها گریبان حکومت را گرفته است را برملا کنیم.

 

در ربع قرن گذشته سهم صنایع رانتی عمدتا شبه دولتی و معدنی از جی دی پی بخش صنعت از حدود 30 درصد در ســال 1370 به حدود هفتاد درصد در ســال 95 رسیده است.

 

این کار جنون آمیز ده ها کارکرد ضد توسعه ای، مشکوک، فاسد و نابود کننده محیط زیست داشته است.

 

یکی از کارکردهای آن این است که رانتی معدنی ها را فربه کرده اند تا فروریزی و ورشکســتگی وحشتناک واحدهای صنعتی توسعه گرا را پنهان کنند.

 

 

به ســمت دانش بنیان حرکت کنیم مشکل اشتغال بر طرف شود

 

وی بیان کرد: در مســیر حرکت به سمت دانش بنیانی می توانیم بسط فرصت های شــغلی مولد را داشته باشیم ولی آنهایی که استارتاپ را با هر کیفیــت و در هر حیطه ای از فعالیت خدماتی را جزو دانش بنیان ها محســوب می کنند باید مراقب باشند که مهم ترین خصلت تولید دانش بنیان در مرحله ی پایانی خود این است که به شدت اشتغال زدا است.

 

خصلت اشتغال زایی یا اشــتغال زدایانه تولید دانش بنیان در مرحله ی آخری به اندازه ای اســت در ســال 2030 با دو درصد جمعیت شاغل 1990 می توان کل نیازهای جمعیت جهان به کالا و خدمات را پوشش داد.

 

مومنی در پایان گفت: شــاه بیتی که همه روی آن توافق نظر دارند این است که برای حرکت به سمت دانایی محوری حکومت باید پیشگام باشــد.

 

حکومت ما چه در دولت و چه در مجلس شرافتمندانه به خاطر آبرویی که رهبری دراین خصوص گذاشــته اســت، بگویند که ما هیچ تصمیم غیرکارشناســی و غیر مبتنی بر دانایی در سال 1401 نخواهیم گرفت.

 

اگر فقط همین یک کار را انجام دهند کافی اســت و حواسشان باشــد که در تولید حیاتی تریــن عنصر برای دانایــی محوری مقیاس فعالیت است.

 

لطفا شعارها و نمایش های توخالی را متوقف کنید چرا که نه برای کشور ثمره ای داره نه در جامعه ای که چهارده تا پانزده میلیون تحصیل کرده ی دانشگاهی دارد چنین چیزی پذیرفته می شود.

 

«روزنامه آفتاب اقتصادی - 29 فروردین 1401»