امنیتی سازی تجارت جهانی

چگونه تجارت ایران در عرصه بین المللی تنگ شد؟

مرکز پژوهش های اتاق ایران در گزارشی نوشت که امنیتی شدن فزاینده تجارت جهانی، ایران را در شرایط بغرنج و جدیدی قــرار می دهد.

امنیتی شــدن فزاینده تجــارت جهانی، ایران را در شــرایط بغرنــج و جدیدی قرار می دهد.

ایران ناگزیــر خواهد بود در تجارت جهانی امنیتی شده، به طور پیوســته به واکاوی روندها بپردازد و در این مســیر، انتخاب های دشواری را صورت دهد؛ در همین راستا، می توان به فراز و فرود برجام و کوشش های فراوان برای توســعه روابط ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی با روســیه اشــاره کرد که نتایج پیچیده، ناخواسته و گاه غافلگیرکننده ای نیز به همراه داشــته است که می توان آنها را به عنــوان نمونه های اولیه قرار گرفتــن ایران در متن وضعیت جدید به شمار آورد.

آنچه که آشکار است، اینکه انتخاب های ایران دشوارتر و محیط ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی این کشــور احتمــالا در آینده پیچیده تر خواهد شــد.

مرکز پژوهش های اتاق ایران در گزارشی به «امنیتی شــدن زنجیره های جهانی ارزش و چشم انداز تجارت جهانی» به بررسی اثرات دو مقوله امنیت ملی و ملاحظات ژئوپلیتیکی بر تجارت جهانی پرداخته است.

در این گزارش عنوان می شــود که طی ســالهای اخیر امنیت ملی و ملاحظات ژئوپلیتیکــی، تأثیرات فراوانی بر تجارت جهانی برجای گذارده اســت.

کشورها به طور فزاینده ای از توجیهــات امنیت ملی بــه منظور اعمال موانع تجاری و حفاظت از صنایع داخلــی خود، به ویژه در بخش های اســتراتژیک، مانند فناوری و مواد معدنی حیاتی بهره برداری کرده اند.

افزون بر این دولتها و به ویژه قدرت های تجاری، رژیم های کنترل صادرات و غربالگری ســرمایه گذاری های خارجی را تقویت کرده اند تا انتقال فناوری های حســاس و همچنین مالکیــت خارجی را محدود به حداقل برســانند.

همچنین دولتها، فشارهای فزآیندهــای را در جهت متنوع ســازی و بومی ســازی زنجیره های تأمین در راستای کاهش وابستگی به رقبای ژئوپلیتیکی خود شکل داده اند؛ امری که در رقابت فزآینده میان چین و غــرب و همچنین وقــوع اختلالاتی مانند همه گیری کرونا و جنگ روســیه با اوکراین ریشه دارد.

یکی دیگر از ابعاد کلیدی امنیتی شــدن تجارت جهانی، تسلیحاتی کردن وابستگی متقابل - استفاده از وابستگی های تجاری و مالی به عنوان اهرم های ژئوپلیتیکی- است که در پیامد جنگ اوکراین با کاهش عمدی صادرات گاز روسیه به اروپا و نیز کاهش صادرات مواد معدنی کمیاب چین رخ داده است.

از دیگر سو، کشورهایی مانند ایالات متحده و اتحادیه اروپا، تحریم های قابل توجهی را علیه روسیه، ایران و برخی دیگر از کشورها با توجیه امنیت ملی اعمال کرده اند که منجر به اقدامات تلافی جویانه نیز شده است.

در سطح چندجانبه، توافقنامه های تجاری منطقه ای مانند توافقنامه میان ایالات متحده، مکزیک و کانادا و توافقنامه جامع و پیشرو برای مشارکت ترانسپاسیفیک به طور فزاینده ای از نظر ژئوپلیتیکی همسو میشوند؛ به دیگر سخن برخلاف گذشته، ملاحظات امنیتی و ژئوپلیتیکی، در شکل دهی به همگرایی منطقه ای و در سطح کلان، در شکل دهی به چندجانبه گرایی نقش کلیدی ایفا می کنند.

به طور خلاصه، امنیت ملی و عوامل ژئوپلیتیکی، اهمیت بیشتری در سیاست تجاری پیدا کرده اند و در حال ایجاد تغییرات در شــکل روابط تجاری جهانی و زنجیره های تأمین هستند.

در همین راستا ایران، نماد امنیتی شدن تجارت جهانی به شمار می آید؛ اعمال تحریم های بسیار گسترده و پیچیده علیه ایران، استراتژی های اقتصادی و اساســا مسیر توســعه این کشــور را تغییر داده است.

بی شــک تحریم ها طی یک دهه اخیر، به عنوان کلیدی ترین متغیر در شــکل دهی به مســیر اقتصاد سیاسی ایران به ایفای نقش پرداخته اند.

از ســوی دیگر اقتصاد روسیه، نخستین اقتصاد بزرگی است که کاملا تحریم و به شدت امنیتی شده اســت که پیامدهای آن، در قالب ایجاد دگرگونی در اقتصاد این کشور و وقوع بحران انرژی در اروپا منعکس شــده است.

امنیتی شدن اقتصاد چین نیز به تدریج پیش میرود؛ ایالات متحده بیش از همیشه، به سیستمی حمایتگرا تبدیل شده است و خیزش چین را به عنوان تهدیدی علیه موقعیــت ژئواکونومیک خود تلقی می کند.

چین نیز در قالب چرخه دوگانه می کوشــد تا وابســتگی خود به بازار جهانی را کاهش دهد و بر بازار داخلی به عنوان چرخه کلیدی تکیه کند. امنیتی شدن فزاینده تجــارت جهانی، ایــران را در وضعیت جدیدی قرار میدهد؛ ایران ناگزیر خواهد بود تا در تجارت جهانی امنیتی شده، پیوســته روندها را مورد بررسی و واکاوی قرار دهد و ناگزیر، به انتخاب های دشــواری دست بزند.

در همین راستا، کوشش های فراوانی برای توسعه روابط ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک خود با روســیه صورت داده است که پیامدهای پیچیده، ناخواسته و گاه غافلگیرکننده آن، نخســتین نمونه قرار گرفتن ایران در متن وضعیت جدید به شمار می آید.

آنچه واضح است، اینکه انتخاب های ایران، دشوارتر و محیط ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیک این کشور در آینده پیچیده تر خواهد شد.