در استفاده از فرصت مناطق آزاد از دنیا عقب مانده ایم

 

 

 

 

رشد و توسعه اقتصادی با ظرفیت های مناطق آزاد ســرعت رشد و توسعه و پیشرفت کشــور های دنیا با ورود واژه هــای جدیدی بنام مناطق آزاد و ویژه اقتصادی افزایش چشمگیری یافت در ادبیات اقتصادی جهان ظهور نسل های مختلف مناطق آزاد و ظرفیت ها و ویژگی هایی که دارند به اقتصاد کشور های هند، چین، کره جنوبی، ترکیه، مالزی، سرعت رشد و توسعه و پیشرفت کشور های دنیا با ورود واژه های جدیدی بنام مناطق آزاد و ویژه اقتصادی افزایش چشمگیری یافت در ادبیات اقتصادی جهان ظهور نسل های مختلف مناطق آزاد و ظرفیت ها و ویژگی هایی که دارند به اقتصاد کشور های هند، چین، کره جنوبی، ترکیه، مالزی، امارات متحده عربی مساعدت خاصی نمود.

 

امروزه از مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بعنوان محل تمرین رشد و پیشرفت اقتصادی کشورها نام برده می شود، اما آیا در ایران از تجربه موفق کشور های پیشرو در این زمینه بدرستی استفاده شده است؟

 

آیا مناطق آزاد ایران در رشد و توسعه اقتصادی کشورمان تاثیر گذار بوده اند؟

 

مهندس مجید صفدری معاون سابق توسعه مدیریت دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور و متخصص بانک و بیمه عملکرد مناطق آزاد ایران و کشور های دیگر به این پرسش ها پاسخ داده اند: در ادبیات اقتصادی دنیا مناطق آزاد و ویژه اقتصادی دارای چه جایگاه و نقشی در رشد و توسعه و پیشرفت اقتصادی کشور ها هستند؟

 

از اواخر قرن 14 میلادی اولین نسل از مناطق آزاد با رویکرد تجارت به دنیا معرفی شد و از اواسط قرن بیستم نیز نسل های بعدی بترتیب با رویکرد و موضوعات تولید محور، خدمات محور و دانش محور به حوزه عمل مناطق آزاد اضافه شده اند و نسل پنجم این مناطق با رویکرد جامع ایجاد گردیده اند و مناطق آزاد بین مرزی و فرامرزی نیز بعنوان نسل های ششم و هفتم در حال مطرح شدن و ایجاد هستند.

 

بر اساس گزارش آنکتاد تعداد 5400 منطقه اعم از آزاد و ویژه اقتصادی در 147 کشور جهان تاسیس شده است که بیش از هزار منطقه در 7 سال اخیر ایجاد شده اند.

 

بعنوان مثال کشور های هند، چین، ترکیه، کره جنوبی، امارات، مالزی، آمریکا و روسیه بترتیب دارای 373 ،2543 ،102 ،47 ،47 ،45 ،262 و 130 منطقه آزاد و ویژه اقتصادی هستند.

 

مناطق آزاد در ادبیات اقتصادی بعنوان ابزار های توسعه ای هستند و همانطور که در آمار فوق عرض شد در کشور های توسعه یافته، کشور های در حال توسعه و کشور های در حال گذار مورد بهره برداری قرار گرفته و استفاده می شود.

 

مناطق آزاد دارای مشوق های مالی، مقرارت ویژه گمرکی، تسهیلات سرمایه گذاری و تجاری هستند که مهترین ابزار جذب منابع و سرمایه گذاری داخلی و خارجی می باشند؛ بنابراین مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با داشتن انواع مشوق ها و جذب منابع و سرمایه باعث ایجاد اشتغال، افزایش GDP و رشد و توسعه اقتصادی کشور ها می شوند.

 

آیا تجربه موفق کشور های دنیا در تاسیس و راه اندازی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در ایران بکار گرفته شده است و آیا می تواند به رشد و توسعه اقتصاد ایران مساعدت کند؟ با یک مقدمه به سؤال شما پاسخ خواهم داد.

 

اقتصاد ایران با داشتن بیش از 10 درصد ذخایر نفتی و 18 درصد از ذخایر گازی جهان و همچنین برخورداری از منابع سرشار معدنی به اقتصادی تقریبا وابسته به ذخایر نفتی و معدنی تبدیل شده است که البته طی سالیان گذشته این وابستگی در حال کاهش می باشد و همانطور که می دانید به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران و اساتید حوزه اقتصاد و مدیریت، ایجاد اقتصاد پایدار در ایران یعنی بدون اتکا به نفت و بکارگیری روش ها و راهبرد های جدیدی جهت رشد و توسعه اقتصادی است که یکی از این روش های تجربه شده در دنیا، مدل اقتصاد پیرامونی و ایجاد و استفاده از ظرفیت های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است که در هند، کره جنوبی، امارات متحده عربی، چین و مالزی و ترکیه و ... توانست رشد و توسعه و پیشرفت اقتصادی ایجاد کند.

 

مستحضرید که کشور هند به جایگاه پنجم و کشور چین به رتبه دوم و کره جنوبی دارای رتبه یازدهم اقتصادی دنیا است.

 

اما بنظرم عدم بکارگیری تجربه موفق کشور های دنیا در احداث و راه اندازی مناطق آزاد در ایران وجود دارد.

 

چرا مناطق آزاد ایران بگونه ای شایسته و خوب نتوانستند در رشد و توسعه اقتصادی کشورمان مساعدت نماید؟ دلایل مختلف و متعددی وجود دارد، اما بازهم با یک مقدمه ســه نکته ای پاسخ خواهم داد.

 

اولا در تمام کشور های دنیا ابتدا زیر ساخت های لازم اعم از جاده، بندر، فرودگاه، آب، برق، گاز، نیروگاه، بانک، شرکت های بیمه و ... را در یک محدوده و منطقه سرزمینی ایجاد می کنند و سپس آن محدوده را منطقه آزاد اعلام می نمایند و سپس سرمایه گذار داخلی و خارجی جذب می نمایند، اما در ایران این سازوکار وجودنداشته و دقیقا برعکس عمل شده است و قبل از ایجاد زیرساخت و شرایط لازم به ایجاد منطقه آزاد اقدام شده.

 

ثانیا دولت ها از ابتدای تاسیس مناطق آزاد هیچ بودجه ای از خزانه کشور به سازمان های مناطق آزاد جهت ایجاد زیر ساخت ها اختصاص نداده اند و این عامل باعث اتلاف برخی منابع شده شده است.

 

ثالثا طی سالیان گذشته و با تغییرات دولت ها و نمایندگان مجالس شورای اسلامی و به دلایل مختلف، مشوق ها و ظرفیت های مالی و گمرکی و تجاری با چالش ها و موانع مواجه شده اند که نتایج آن دلزدگی و رویگردانی سرمایه گذاران و فعالین اقتصادی بوده است؛ بنابراین مهمترین دلایل عدم کارآیی یا کم اثرکذاری مناطق آزاد در رشد و توسعه اقتصاد ایران عبارتند از:

 

1- عدم استمرار پایبندی دولت ها وبرخی نمایندگان مجالس به روح قانون چگونگی اداره مناطق آزاد و فلسفه ایجاد مناطق آزاد

 

2- عدم ایجاد زیر ساخت های سخت و نرم در برخی مناطق آزاد

 

3- برتری رویکرد سیاسی - اجتماعی- حمایتی مناطق بر رویکرد فنی و اقتصادی در فرآیند های ایجاد مناطق آزاد کشور

 

4- عدم بکارگیری مدیران کارآمد و دارای تخصص و سوابق مالی، سرمایه گذاری و اقتصادی مناسب و شایسته در هیأت مدیره و ساختار سازمانی برخی سازمان های مناطق آزاد و دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

 

5- عدم وجود یکپارچگی مدیریت در مناطق آزاد یعنی علیرغم تاکید قانون که اشعار می دارد «هیات مدیره و مدیر عامل سازمان های مناطق آزاد بالاترین مقام تصمیم گیری در کلیه امور اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی منطقه آزاد می باشند» در مناطق آزاد کشور شهردار، فرماندار، شورای شهر و برخی مدیران دستگاه های اجرایی وجود دارند.

 

6- عدم مفاهمه ملی و اجماع در سطوح تصمیم سازی و تصمیم گیری در خصوص نقش و فلسفه مناطق آزاد در اقتصاد کشور

 

7- عدم استفاده از مدل های جدید تامین منابع مالی در مناطق آزاد کشور

 

8- عدم اجرای بودجه ریزی عملیاتی در سازمان های مناطق آزاد کشور

 

9- عدم بهره برداری از نمونه های موفق مناطق آزاد جهان بعنوان بنچ مارک

 

 

«روزنامه اقتصاد کیش - 25 دی 1401»