کشور ایران با ذخایر سرشار نفت و گاز مزیتی فوق العاده در توسعه صنعت پتروشیمی دارد.
اقتصاد نفتی ایران با وجود تحریم ها در توســعه زیر ســاخت ها و بازاریابی بین المللی از کشور های پیشرو در این حوزه مانند قطر و عربستان جا مانده است.
نفت و گاز با فرآوری قابل تبدیل به محصولات متنوعی هستند که کاربرد آن ها در جهان روز افزون است.
جهان روز به روز در حال تغییر است و جمهوری اسلامی ایران به ویژه بعد از تحریم، باید جایگاه خود را در این جهان مستحکم نماید.
برای تقویت این جایگاه، ساخت درونی قدرت(درونزایی) و ایجاد مزیت های قابل معامله با کشورها و طرف های تجاری(برونگرایی) لازم است بر بعضی بخش ها تمرکز و با تدابیری، به روزرسانی انجام شود.
به بیان دیگر، ساخت درونی قدرت یعنی قدرت بر اساس یک مولفه واقعی داخل اقتصاد ایران تعریف شود، طوری که قابل معامله با هر کشوری باشد و تغییرات بین المللی به راحتی آن را از مزیت خارج نکند و البته با تحولات بین الملل به روز شود.
در این زمینه، صنعت نفت و گاز ایران، یک مزیت مهم است که باید بروزرسانی و تقویت و بازآفرینی شود، چرا که دیگر مثل گذشته خام فروشی و استفاده از روش های متداول نمی تواند ایران را در جایگاه قدرتمندی نگه دارد.
صنعت نفت و گاز نقش برجسته ای در اقتصاد ایران و به ویژه تحقق اقتصاد مقاومتی دارد، به گونه ای که بندهای ۱۳ ،۱۴ ،۱۵و ۱۸ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به این حوزه اختصاص یافته است.
خام فروشی نفت در عین سادگی و سهل الوصول بودن، مضراتی را برای کشور به همراه دارد.
بودجه جاری کشور را وابسته می کند، به راحتی تحریم پذیر است و از همه مهم تر کشور را از عواید تولید فرآورده های با ارزش نفتی محروم می نماید.
در مقابل رویکرد توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز بجای خام فروشی، موجب ایجاد ارزش افزوده و رونق صنایع مرتبط با آن، اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم می شود و به علت معاملات خرد و متنوع و غیر قابل رصد از منظر فنی، امکان فروش و بازاریابی آن در شرایط تحریم و غیرتحریم راحت تر از نفت خام است و عملا قابل تحریم نیست.
همچنین با توجه به تغییر سبک زندگی در کشورهای توسعه یافته، مصرف مواد پتروشیمیایی برخلاف فرآورده های سوختی روند رو به رشدی دارد و لذا تغییر رویکرد از خام فروشی به توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز، کاملا ضروری، راهبردی و آینده نگرانه اســت.
در بورس اوراق بهادار ، صنعت ً پتروشیمی جزئی از صنعت محصولات شیمیایی به حساب می آید.
در واقع پتروشیمی به تمام ترکیباتی اطلاق می شــود که می توان از نفت و گاز استخراج کرد.
مواد خام حاصل از پالایش نفت و فرآوری گاز به محصولات متنوعی از جمله پلاستیک، الیاف مصنوعی، کودها، چسب، مواد شوینده و رنگ ها تبدیل می شود.
این محصولات در نهایت در صنایع شیمیایی، پزشکی، نساجی، لوازم خانگی، صنایع غذایی و ... است.
صنایع بالادستی در صنعت پتروشیمی به قسمتی گفته می شود که مواد اولیه مانند نفت یا گاز طبیعی را به مواد اولیه پتروشیمی، یعنی لافین ها، آروماتیک ها و متانول تبدیل می کنند.
اتیلن، پروپیلن و بوتادین نمونه ای از لافین ها هستند. در صنایع پایین دستی از مواد اولیه تولید شده در صنایع بالادستی به عنوان ورودی برای تولید سایر محصولات استفاده می کنند و آن ها را به محصولات نهایی مثل پلاستیک یا الیاف مصنوعی تبدیل می کنند.
ظرفیت تولید صنایع پتروشیمی در سراسر جهان تا سال ۲۰۳۰ از سه میلیارد تن فراتر می رود در حالی که ظرفیت فعلی نزدیک به دو میلیارد تن است.
از جمله کشورهایی مثل چین ، هند و ایران در این افزایش بیشتر سهیم باشند.
ایران با توجه به منابع غنی با اعمال سیاست های صحیح می تواند در تولیدات پتروشیمی پیشگام باشد.
طرح های ویژه برای توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز هفته پیش ۱۶ طرح ویژه برای توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز در نشست ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی تصویب شد.
نشست ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی چهارشنبه، ۱۴ دی ماه به ریاست محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهوری برگزار و تصمیم های لازم برای جهش در اجرای کریدور ترانزیتی شمال - جنوب و توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز اتخاذ شد.
در این نشست که وزیران نفت، امور اقتصاد و دارایی، صنعت، معدن و تجارت، نیرو، جهاد کشاورزی، راه و شهرسازی، رئیس سازمان برنامه و بودجه و رئیس کل بانک مرکزی حضور داشتند، دبیر ستاد گزارشی از فعالیت های دبیرخانه از آغاز سال ۱۴۰۱ در جهت شناسایی طرح های اولویت دار کشور ارائه کرد و سپس دو طرح اولویت دار و تحول آفرین مورد بررسی قرار گرفت.
بر این اساس طرح جهش کریدور ترانزیتی شمال - جنوب شامل ۶ اقدام و پروژه زیرساختی توسط وزارت راه و شهرسازی و طرح توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز، شامل ۱۶ پروژه کلان توسط وزارت نفت، ارائه و تصویب شد.
در طرح توســعه زنجیره ارزش نفت و گاز با توجه به اهمیت توســعه زنجیره ارزش نفت و گاز به عنوان یکی از محورهای راهبردی در ایجاد امنیت انرژی و مقاوم سازی اقتصاد تصویب شد و ذیل مواد ۱۳ و ۱۵ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به مفهوم کاهش خام فروشی و افزایش و پایدارسازی درآمدهای زنجیره نفت و گاز قرار می گیرد.
ارتقا و بهینه سازی هفت پالایشگاه، احداث سه پتروپالایشگاه، اجرای دو طرح تأمین خوراک پتروشیمی و احداث چهار واحد بزرگ پتروشیمی در تکمیل زنجیره ارزش بالادستی، چهار محور اصلی این طرح است.
شایان یادآوری است که ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی وظیفه پیگیری و پیشبرد اقدام های اولویت دار، جهشی و فوق العاده به منظور مقاوم سازی اقتصاد و ایجاد تحول اقتصادی را بر عهده دارد.
رویه این ستاد در دولت سیزدهم تصویب طرح های منتخب و محدود و تحول آفرین متمرکز بر تحقق اقتصاد مقاومتی و پیگیری قدم به قدم و مانع زدایی و تسهیل گری تا حصول نتیجه است.
۱۶ اقدام و پروژه مصوب ذیل طرح توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز طرح «توســعه زنجیره ارزش نفت و گاز» با توجه به اهمیت توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز به عنوان یکی از محورهای راهبردی در ایجاد امنیت انرژی و مقاوم ســازی اقتصاد تصویب شد و ذیل مواد ۱۳ و ۱۵ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به مفهوم «کاهش خام فروشی و افزایش و پایدارسازی درآمدهای زنجیره نفت و گاز» قرار می گیرد.
ارتقاء و بهینه سازی ۷ پالایشگاه، احداث ۳ پتروپالایشگاه، اجرای ۲ طرح تامین خوراک پتروشیمی و احداث ۴ واحد بزرگ پتروشیمی در تکمیل زنجیره ارزش بالادستی، ۴ محور اصلی این طرح اســت.
۱۶ اقدام و پروژه مصوب ذیل طرح توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز که بر اساس شاخص های متعدد در یک فرآیند کارشناسی و خبرگانی، از میان دهها و صدها اقدام و پروژه در دسترس انتخاب شده، به قرار زیر است:
۱ -ارتقاء و بهینه سازی پالایشگاه نفت تبریز
۲ -ارتقاء و بهینه سازی پالایشگاه نفت شیراز
۳ -ارتقاء و بهینه سازی پالایشگاه نفت تهران
۴ -ارتقاء و بهینه سازی پالایشگاه نفت اصفهان
۵ -ارتقاء و بهینه سازی پالایشگاه نفت بندرعباس
۶ -ارتقاء و بهینه سازی پالایشگاه نفت شازند اراک
۷ -ارتقاء و بهینه سازی پالایشگاه نفت آبادان
۸ -احداث پتروپالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه نفت شهید سلیمانی
۹ -احداث پتروپالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه نفت مروارید مکران
۱۰ -احــداث پتروپالایشــگاه ۱۲۰ هزار بشــکه میعانات گاز مهر خلیج فارس
۱۱ -اجرای طرح جمع آوری روزانه ۵۰۰ میلیون فوت مکعب گازهای فلر بیدبلند خلیج فارس
۱۲ -اجرای طرح افزایش استحصال اتان در ۱۸ فاز پارس جنوبی
۱۳ -احداث پتروشیمی پی دی اچ ۵۵۰ هزار تنی آلای مهستان
۱۴ -احداث پتروشیمی پی دی اچ ۵۵۰ هزار تنی تدبیر
۱۵ -احداث پتروشیمی پی دی اچ ۷۰۰ هزار تنی پارس
۱۶ احداث پتروشیمی ۲.۲ میلیون تنی کیان
در این طرح دولت از میان ۳ وظیفه خود یعنی توســعه زیرســاخت )پــروژه)، قاعده گذاری (هدایت) و تســهیل گری (حمایت)، عمدتا بر تسهیل گری تمرکز دارد و باید با رفع موانع و مسائل پیش روی پروژه ها و اقدامات ذیل این طرح، که هر کدام سهامدار و متولی خاص خود را دارد، زمینه را برای اجرای آن فراهم آورد.
از جمله موانع و مسائل این اقدامات و پروژه ها می توان به تامین منابع مالی، تامین لایسنس، ارائه مجوزهای لازم و ... اشــاره کرد که ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، ظرفیت و دسترسی لازم برای فراهم سازی آن را دارد.
البته ذکر این نکته ضروریســت که در بحــث تامین مالی که به عنوان مسئله اصلی بعضی از این پروژه ها مطرح است، قرار نیست از منابع بودجه ای اســتفاده شود و دولت بنا دارد با منابع غیر بودجه اعم از سرمایه گذاری بانک ها، منابع مردمی و عمومی یا سرمایه گذاری و منابع خارجی، این اقدامات را به نتیجه برساند و در این زمینه در حال نهایی سازی الگوی تامین مالی با راهبری وزارت اقتصاد و همکاری نهادهای متولی است.
دلایل انتخاب ۱۶ اقدام و پروژه در طرح توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز نظر به اهمیت توســعه زنجیره ارزش نفت و گاز کشور در «کاهش خام فروشــی»، «مقاوم سازی اقتصاد» و «بی اثرسازی تحریم» که از تاکیدات موکد و همیشگی رهبر معظم انقلاب است و با توجه به شرایط و محدودیت های کشــور، این نیاز وجود داشت که از میان پروژه های متعدد زنجیره ارزش نفت و گاز، تعدادی منتخب و از تمامی ظرفیت ها در راستای پیگیری و به ثمر رســیدن آن ها استفاده شود.
در ادامه به بررسی ۱۶ اقدام و پروژه منتخب در این طرح ذیل ۴ محور آن پرداخته خواهد شد.
۷ پروژه ارتقاء و بهینه سازی پالایشگاه های موجود در حال حاضر در پالایشگاه های کشور سالیانه حدود ۲۲ میلیون تن انواع فرآورده سنگین کم ارزش همچون نفت کوره تولید می شود (حدود ۲۵ درصد نفت خام تحویلی به پالایشگاه ها) که توجیه اقتصادی ندارد.
در راستای کاهش تولید این فرآورده های سنگین و در نتیجه افزایش حاشیه سود پالایشگاه های کشور، وزارت نفت مجوز ارتقا و بهینه سازی ۹ پالایشگاه موجود کشور را صادر کرده است که به غیر از دو مورد که هنوز به جمع بندی نهایی نرسیده و مسائلی دارد، بقیه موارد به دلیل اهمیت بالا، در طرح «توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز» ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی به عنوان اولویت، منتخب شده است.
طرح های ارتقاء کمیت و کیفیت پالایشــگاه های نفت خام کشور اهدافی از جمله پاسخگویی به تغییر الگوی مصرف از فرآورده های میان تقطیر به فرآورده ها سبک تر مانند بنزین، ارتقای کیفیت فرآورده های تولیدی بر اساس استانداردهای بین المللی، کاهش تولید نفت کوره، کاهش آلاینده های محیط زیستی، تولید بیشتر بنزین و ارتقای کیفیت فرآورده های بنزین و گازوئیل به یــورو ۴ و یورو ۵ را دنبال می کنند.
بنابراین با توجه به افزایش مصرف بنزین و گازوئیل در کشور، حرکت به سمت اجرای طرح های ارتقا و کیفی سازی پالایشگاه های نفت خام به منظور تأمین امنیت سوخت کشور، افزایش ارزش افزوده پالایشگاه ها، افزایش کیفیت فرآورده های نفتی و کاهش آلاینده های محیط زیستی ضروری اســت.
ضمن اینکه در میان طرح های ارتقا و کیفی سازی، تولید کک سوزنی در پالایشگاه شازند و کک اسفنجی در پالایشگاه بندرعباس که به ترتیب در صنعت فولاد و آلومینیوم کاربرد دارند و در حال حاضر وارداتی بوده و در واقع گلوگاه این صنعت به شمار می رود هم وجود دارد.
مقدار نیاز فعلی صنعت آلومینیوم و فولاد کشور به کک به ترتیب ۲۰۰ و ۴۵ هزار تن در سال است که بخش زیادی از آن به ارزش حدود ۱۰۰ میلیون دلار از طریق واردات تأمین می شود.
با توجه به ظرفیت ۵۵ میلیون تنی پیش بینی شده تولید فولاد تا افق ۱۴۰۴ ،نیاز صنعت فولاد به کک به حدود ۱۳۵ هزار تن در سال خواهد رسید.مسئله اصلی در طرح های ارتقاء، کیفی سازی و بهینه سازی پالایشگاه های موجود، نبود متولی واحد برای آن و در واقع تعلل پالایشــگاه ها برای پیشبرد طرح ها به علت ترکیب سهام داری آن ها و نبود الگوی تامین مالی مطلوب بوده که نیازمند طراحی، مجوزهای لازم و هماهنگی بین دستگاهی است و باید در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی مرتفع شود.
۳ پروژه احداث پتروپالایشگاه بر اســاس گزارش شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، در سه ماهه تابستان امسال روزانه به طور متوسط ۱۰۵ میلیون لیتر بنزین و ۱۰۶ میلیون لیتر گازوئیل مصرف شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل، مصرف بنزین و گازوئیل به ترتیب ۲۰ و ۹ درصد افزایش یافته و حجم مصرف به ظرفیت عملیاتی تولید پالایشگاه ها رسیده است.
با روند مذکور در سال آینده، کشور مجددا به وارده کننده ســوخت تبدیل خواهد شد و نیاز است هرچه سریع تر ظرفیت تولید سوخت کشور افزایش یابد.
۱۳ طرح پتروپالایشگاهی دارای مجوز اولیه با خوراک نفت خام و میعانات گازی در کشــور وجود دارد که با توجه به محدودیت های مذکور، بر اساس معیارهای مختلف از جمله «نوع فرآورده های تولیدی»، «قرارداد خوراک»، «دارا بودن زمین»، «ظرفیت تولید»، «سرمایه گذار»، «رویکرد توسعه مکران»، «تأمین امنیت سوخت کشور»، «دسترسی بهتر و کم هزینه تر به مبادی صادرات»، «درصد پیشرفت پروژه»، «تأمین پایدار و کم هزینه تر به خوراک و یوتیلیتی» و «محل احداث طرح با توجه به الزامات آمایش سرزمینی»، ۳ طرح پتروپالایشگاهی شهید سلیمانی، مروارید مکران و مهر خلیج فارس به عنوان پروژه های منتخب در طرح ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی تعیین شده است.
مسئله اصلی در اجرای طرح های پتروپالایشگاهی، الگوی تامین مالی آن است که از طریق منابع داخلی و خارجی، در حال تدقیق و نهایی سازی است.
۲ طرح تامین خوراک پتروشیمی مجموع ظرفیت اسمی تولید واحدهای پتروشیمی کشور تا پایان سال ۱۴۰۰ ،حدود ۹۰ میلیون تن در سال گزارش شده است.
در حالی که تولید عملیاتی صورت گرفته در سال مذکور، حدود ۶۵ میلیون تن بوده که در مقایسه با ظرفیت اسمی، دارای عملکرد ۷۲ درصدی بوده است.
علت اصلی اختلاف ۲۵ میلیون تنی بین ظرفیت اسمی و عملیاتی صنعت پتروشیمی کشــور عدم تأمین پایدار خوراک است.
در واقع حدود ۶۰ درصد از عدم تولید مجتمع های پتروشیمی ناشی از کمبود خوراک بوده است.
بنابراین با توجه به برنامه ریزی های صورت گرفته توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی مبنی بر افزایش ظرفیت واحدهای پتروشیمی به حدود ۲۰۰ میلیون تن در سال، باید مسئله تامین پایدار خوراک بصورت جدی توســط وزارت نفت پیگیری و دنبال شود.
یکی از راه حل های پیشنهادی در راستای تامین پایدار خوراک صنعت پتروشیمی کشور، جمع آوری گازهای همراه میادین نفت و گاز و افزایش استحصال اتان پالایشگاه های گازی کشور و تخصیص آن به مجتمع های پتروشیمی است.
در حقیقت با توجه به کسری گاز در کشور و عدم تامین خوراک صنایع بویژه پتروشیمی ها در زمستان، طرح های جمع آوری گازهای همــراه منجر به افزایش تولید خوراک و کاهش حجم گازهای فلر و اتلاف منابع می شود.
«روزنامه اقتصادی امروز – 26 دی 1401»
[/sect id=[file]] |