ابوالفضل شادمان
موضوع تجارت خارجی یکی از موضوعات بسیار مهم و اساسی کشور اســت که در همه حوزه های اقتصادی، سیاســی، اجتماعی، امنیتی، فرهنگی و بویژه در روابط بین الملل ما و بخصوص در توسعه و آینده نگری ما نقش جدی دارد اما از اول انقلاب به دلایل متعدد در حاشیه قرار گرفته است و در متن تصمیم گیری های نظام حکمرانی کشــور بخصوص در حوزه اقتصاد قرار نگرفته است و از این بابت ما خســارت ها، زیان ها و آسیب های فراوان در حوزه های مختلف دیده ایم و می بینیم.
بنابراین موضوع تجارت خارجی یکی از موضوعات مغفول مانده در نظام جمهوری اسلامی ایران است که با وجود آنچه که در جهان امروز و آنچه که در منطقه مطرح می شود هیچ توجهی به این واقعیت نداریم.
اما اگر هر چه زودتر به این مساله در جایگاه واقعی اش پرداخته شود حتما در حوزه های مختلف اثرات جدی خواهد داشت.
امروزه اگر ما شاخص های جهانی را ملاک توسعه قرار دهیم و اگر شاخص های امنیتی جهان را ملاک ارزیابی قرار دهیم و در حوزه های علمی و تئوری به مسائل مربوط به اقتصاد فکر کنیم در همه این شاخص ها، جایگاه تجارت خارجی در جهان مشخص است، بنابراین اگر به عملکرد کشورهای پیشرفته، در حال توسعه و عقب افتاده نگاه کنیم باز هم این موضوع حساسیت خودش را نشان می دهد.
با توجه به اهمیت فاصله گرفتن از درآمدهای نفتی، توسعه تجارت خارجی کشور یکی از موضوعات با اهمیت برای کشور به حساب می آید اما به دلایل مختلف از جمله مسائل ناشی از تحریم ها و نبود زیرساخت های مناسب از جمله حمل و نقل، تجارت غیرنفتی کشور مطابق با ظرفیت های موجود رشد نکرده است.
برآوردها نشان می دهد که در سال ۱۴۰۱ نه تنها تراز تجاری ایران برای چهارمین سال متوالی منفی مانده، بلکه سنگین ترین تراز منفی را در این بازه زمانی به خود اختصاص داده است.
تراز تجاری در سال۱۴۰۰ منفی ۴ میلیارد دلار برآورد شده بود که نه تنها از این میزان در سال بعد کم نشد بلکه با افزایشی محسوس در سال ۱۴۰۱ به منفی ۵/۶ میلیارد دلار رسید.
بررسی جزئیات آمارهای بازرگانی در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۲ تغییر قابل توجهی در روابط تجاری ایران با کشورها را نشان نمی دهد.
ده مقصد اول صادراتی کشور هیچ تغییری نسبت به پارسال نداشته و در لیست ده مبدأ اول واردات ایران، تنها یک تغییر نسبت به پارسال مشاهده می شود.
صادرات ایران هنوز محدود به چند کشور است و بیش از ۸۸ درصد صادرات ایران در نیمسال نخست ۱۴۰۲ به مقصد این کشورها ارسال شده است.
از مجموع ارزش صادرات کشور در شش ماهه نخست ۸۵ درصد مربوط به صادرات به آسیا و ۱۴ درصد در رابطه با صادرات به اروپاست.
یک درصد باقی مانده نیز به آفریقا صادر می شود.
همچنین صادرات ایران به بازار آمریکا و اقیانوسیه به قدری ناچیز بوده که می توان از آن صرف نظر کرد.
در بخش واردات نیز شرایط کاملا مشابه است.
طی سال ۲۰۲۲ به دلیل اختلالات در زنجیره تأمین جهانی و تهاجم روسیه به اوکراین، افزایش قابل توجه قیمت کالاهای مبادلاتی به ویژه در حوزه انرژی در جهان رخ داد که برخی اقتصادها از جمله عربستان سعودی توانستند منافع ارزی معناداری در حوزه صادرات نفتی به اتحادیه اروپا کسب کنند.
در حالی که ایران به علت تحریم ها نتوانست از این بازار حتی در سطحی مشابه اقتصادهای غیرصادرکننده نفتی هم استفاده کند.
ضعف و درهم تنیدگی قوانین و مقررات و ضوابط اجرایی، عدم فرماندهی واحد در حوزه تجارت خارجی، پراکندگی سیاست ها و ناهماهنگی میان دستگاه های اجرایی دست اندرکار، مداخله دستگاه های غیرمسئول در امور تجارت خارجی، اعمال سیاست های چندنرخی ارز برای حمایت از سبد مصارف ضروری مردم توسط دولت بدون امکانات و قابلیت های مدیریتی برای کنترل و نظارت بر فرآیندهای عرضه و توزیع کالاها و نهاده های اساسی، از جمله چالش های تجارت خارجی در ایران است.
در میان شرکای اصلی تجاری ایران در دو ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲، چین با ۴/۲ میلیارد دلار واردات اصلی ترین واردکننده کالا از ایران بوده و در همین مدت عراق با ۲/۱ میلیارد دلار در رتبه دوم و ترکیه، امارات متحده عربی و هند در رده های بعدی قرار گرفته اند.
در حوزه صادر کنندگان به ایران، چین اصلی ترین صادرکننده کالا به ایران است.
پس از امارات که در رده دوم قرار گرفته نیز ترکیه، آلمان و روسیه دیده می شوند.
به این ترتیب آلمان تنها کشور اروپای غربی است که در میان شرکای اصلی تجاری ایران همچنان حضور دارد.
از سوی دیگر روسیه نیز توانسته نام خود را به فهرست اصلی ترین شرکای تجاری ایران اضافه کند.
«روزنامه اقتصادی امروز - 7 بهمن 1402»
[/sect id=[file]] |