تجارت خارجی در گرو تجارت دریایی

 

 

 

 

 

 

 

هرچند به رغم همه پیشرفت های صورت گرفته کماکان نیاز به توسعه و بهبود روش ها و استانداردهای جاری ســازی مقررات وجود دارد.

 

امروزه سازمان های قانون گذار در صنعت کشتیرانی به تدوین گستره ای از اهداف قابل دسترســی می پردازند که امکان استخراج راهکارهای متعارف برای رسیدن به استاندارهای مرتبط را در بردارند.

 

البته ساختار کشورهای عضو و گروه های رایزنی سازمان جهانی دریانوردی در طول سالها دستخوش تغییرات بوده است.

 

عوامل انسانی مانند خستگی، مسائل مربوط به عرضه و استخدام نیروی انسانی، مشکلات مدیریت سازمانی، بروکراسی در کشتی، رقابت تجاری، دزدی دریایی، چالش های طراحی و ساخت کشتی، با توجه به الزامات و شرایط جدید و مسایل موسسات رده بندی، برخی دیگر از اهم چالش های فعلی و پیش روی ایمنی در حمل و نقل دریایی اســت.

 

منشاء بسیاری از ریسک ها در کشتیرانی عامل انسانی است.

 

 

ایران یکی از 10 کشور برتر حوزه دریانوردی جهان است

 

مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی با بیان اینکه سالیانه 140 هزار کشتی در بنادر ایران تردد دارند، گفت: ناوگان دریایی ایران بین  10 کشور برتر در این حوزه قرار دارد.

 

«علی اکبر صفایی» در همایش اقتصاد دریامحور ایران (کریدور شــمال- جنوب) در مرکز همایش های بین المللی سازمان صدا و سیما، اظهار داشت: حضور ناوگان بین المللی با بیش از 80 هزار فروند کشتی در سطح جهان و ترانزیت بیش از 11 هزار تن کالا، عامل اصلی یکپارچه شدن اقتصاد است.

 

معاون وزیر راه و شهرسازی افزود: حمل و نقل دریایی به دلیل ارزان و ایمن بودن و با توجه به اتفاقات بزرگی که در حوزه کانتینری رخ داده، همچنان قابل اعتماد است و تجار در دنیا از این شق حمل و نقل استفاده می کنند.

 

مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی با بیان اینکه امروز بازارهای حمل و نقل دریایی وضعیت متفاوتی دارند و در بحث کانتینری نرخ ها کاهش شدیدی داشته است، گفت: امروز بازارهای حمل و نقل دریایی وضعیت متفاوتی دارند، در بازار اجاره کشتی و کشتی های تانکر نرخ ها بالاست و در بحث کانتینری نرخ ها کاهش شدیدی داشته است.

 

وی ادامه داد: البته اتفاق اخیر در «باب المندب» باعث شده که ظرفیت ها پاسخگوی عرضه نباشد و نرخ ها افزایش پیدا کند.

 

بازار کشتی سازی از چند سال پیش گرم شد، ساخت کشتی ها به سرعت در حال افزایش است.

 

در بازار «اسکراب» مالکان کشتی سعی می کنند کشتی های خود را اسقاط نکنند و از کشتی های مسن تر در حمل و نقل استفاده کنند.

 

وی افزود: اقتصاد دریا به چهار بازار اصلی کشتیرانی می پردازد که بر مبنای بازار و عرضه و تقاضاست و اتفاقات سیاسی در اقصی نقاط جهان می توانند بر حمل و نقل بار و کرایه اثرات بسیاری بگذارد.

 

مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی تاکید کرد: باید بین توسعه دریامحور، اقتصاد دریا و اقتصاد کشتیرانی تفاوت قائل شویم که در این زمینه مطالعات تطبیقی متعددی هم انجام شده است، اما بر اساس مطالعات علمی، تاثیرات دریا بر ساحل تا 10 کیلومتر و در بعضی موارد تا 20 کیلومتر ساحل اثبات شده است.

 

صفایی در ادامه و با بیان اینکه سالیانه 140 هزار کشتی در بنادر ایران تردد دارند، گفت: ناوگان دریایی ایران در بین 20 کشور کشتیرانی بزرگ قرار دارد و بین 10 کشور برتر در این حوزه است.

 

وی افزود: در 10 ماه ابتدایی امسال نسبت به مدت مشابه در سال گذشته تجارت دریابرد ایران تا هشت درصد رشد داشت و به رشد 9 درصدی حمل و نقل کانتینری دست یافتیم.

 

معاون وزیر راه و شهرســازی یادآور شد: امروز بنادر ایران آماده پذیرش کشتی ها با ظرفیت 18 هزار TEU هستند.

 

مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی با اشاره به رشد حمل و نقل مسافر دریایی، گفت: در چند روز تعطیلات منتج به 22 بهمن ماه، 450 هزار نفر بین بنادر مسافری استان هرمزگان تردد داشتند که این عدد در ایام نوروز به میلیون ها نفر خواهد رسید.

 

از این رو زیرساخت های بنادر هرمزگان را آماده افزایش پذیرش گردشگران دریایی کردیم.

 

صفایی با اشاره به زیرساخت هایی که سازمان بنادر و دریانوردی در حوزه حمل و نقل فراهم کرده است، خاطرنشان کرد: این اقدامات باعث شده که فعالان بخش خصوصی به سازمان بنادر اعتماد کنند، همچنین در هفته حمل و نقل، شاهد سرمایه گذاری بیش از 50 هزار میلیارد تومان از سوی بخش خصوصی بودیم.

 

مدیرعامل سازمان بنادر با بیان اینکه 18 هزار میلیارد تومان پروژه از سوی سازمان بنادر و دریانوردی اجرا و به بهره برداری رسیده است، گفت: ما معتقدیم هر اتفاقی که در حوزه دریا رخ می دهد، باید با پیشتازی بخش خصوصی باشد.

 

 

چالش های حمل و نقل دریایی ایران در بازار جهانی

 

به گفته دکتر مهرشاد کوهســتانی، فعال حوزه دریایی صنعت حمل و نقل دریایی جهان بزرگترین صنعت بین المللی در جهان اســت و حمل و نقل حدود 95 تا 90 درصد تجارت خارجی کشورها از طریق دریا انجام می شود.

 

بیش از 2.5 میلیون نفر در این صنعت مشغول به کارند.

 

موضوع حمل و نقل دریایی به دلیل تاثیرگذاری آن بر قیمت تمام شده کالا در کشورهای در حال توسعه جایگاه والایی یافته و توجه بدان در عرصه فعلی تجارت آزاد و محیط کاملا رقابتی موجود در میان صاحبان صنایع و مواد اولیه، نقشی حیاتی یافته است.

 

در چنین شرایطی اعمال خواسته یا ناخواسته هرگونه وقفه یا ایجاد هزینه های غیرضروری در چرخه حمل و نقل دریائی کالا به نوبه خود می تواند منجر به حذف بسیاری از فعالان در بخش واردات و صادرات شود به گونه ای که دیگر قادر به حفظ حاشیه درآمدها نخواهند بود و از چرخه فعالیت خارج خواهند شد.

 

از آنجایی کــه ایران در یکــی از بهترین نقاط دنیا از لحاظ وجود کرانه هــای آبی قرار دارد ظرفیت های مناسبی برای توسعه این صنعت وجود دارد اما کم توجهی به این بخش باعث زیان دهی و ورشکستی این صنعت در کشور شده است.

 

به جز کاهش ارزش تجارت جهانی که حجم ترانزیت به ایران را کاهش داده است، کاهش درآمدهای نفتی کشور تردد کشتی های نفتی در بنادر کشور را کاهش داده و در نتیجه حاشیه سود فعالان کشتیرانی را کاهش داده است.

 

این وضعیت تا جایی ادامه پیدا کرده که صاحبان شناورها، ورود کشتی های جدید و پیدا شدن رقبای تازه را تهدیدی علیه کسب و کار خود می بینند.

 

به طور کلی حمل و نقل دریایی در ایران شامل سه بخش کالا، نفتکش و مسافری است.

 

«اهمیت صنعت حمل و نقل دریایی را بسیار زیاد است در صورت بروز کمترین خللی در این بخش، نیمی از دنیا دچار قحطی و گرسنگی (به سبب نرسیدن آذوقه) و نیمی دیگر از دنیا دچار سرمازدگی (به سبب نرسیدن سوخت) می شود به همین دلیل، نقش دریانوردان بسیار واضح و مبرهن است.»

 

این سوال مهمی است که چالش های حمل و نقل دریایی در کجاست؟

 

اولا قبل از اینکه در مورد چالش ها صحبت کنم، نکته مهم این است که صنعت دریایی کشور از لحاظ شاخص های اقتصادی درست مانند صنعت هوایی است.

 

حوزه فعالیت حمل و نقل دریایی نیز مانند صنعت هوانوردی در بازارهای بین المللی است.

 

بنابراین به طور پیش فرض تمام استانداردهای جهانی باید در این بخش حاکم باشد.

 

این استانداردها در سه بخش فنی، مدیریتی، کیفیتی و ارائه خدمات با قیمت مناسب اهمیت دارد.

 

حمل و نقل را در تمام محورها گسترش دهیم مانند کاری که در تمام دنیا انجام می شود و منابع مختلفی را برای گسترش حمل و نقل در نظر می گیرند.

 

همچنین تشویق صاحبان کالا به استفاده از کانتینر و اعمال تخفیف در حقوق و عوارض بندری برای کشتی های کانتینربر، سیاست گذاری متمرکز برای فعالیت های مرتبط با تجارت الکترونیکی، ایجاد ارتباط خودکار بین دستگاه های مرتبط با ترانزیت در کشور می تواند تاثیر گذار باشد.

 

هر اندازه که کشورها در جهت پویایی و استفاده بهینه از منابع موجود خود در زمینه حمل و نقل دریایی تلاش کنند به همان اندازه هزینه های پرداختی حمل و نقل کاهش می یابد و عواقبی مانند تورم داخلی و یا وابستگی های خارجی کمتر بر آنان و اقتصاد کشورشان تاثیرگذار خواهد بود.

 

اما فرصت های موجود در صنعت حمل و نقل دریایی، موقعیت جغرافیایی کشور در جهت افزایش میــزان ترانزیت کالا از طریق حمل و نقل دریایی، جاده ای، ریلی و همکاری های منطقه ای و بین المللی، توانایی تبدیل شدن بنادر ایران به قطب های تجاری بالقوه و تسریع در مهیا کردن بنادر تجاری کشور در سواحل جنوبی برای پذیرش کشتی های نسل جدید از جمله مواردی است که قرار است در دولت جدید به آن بیش از گذشته توجه شود.

 

حمل و نقل دریایی فقط با عمران بنادر محقق نمی شود و توسعه نمی یابد انتخاب مسیرهای داخلــی و جهانــی برای حمل و نقل دریایی هم تاثیر زیادی بر حمــل و نقل دارد و در کنار کریدورهای بین المللی باید مسیرهای دریایی برای حمل و نقل کالا و مسافر در ساحل دریاهای کشور فراهم شود.

 

دریافت مالیات کشتی ها براساس ظرفیت ناخالص کشتی ها هم می تواند تاثیر خوبی در کم کردن هزینه های تمام شده در این خصوص داشته باشد.

 

اگر یک ایرلاین هوایی قیمت و کیفیت مناسبی نداشته باشد، به این علت که در عرصه جهانی فعالیت می کند به راحتی توسط مشتری ها کنار گذاشته می شود و آنها ایرلاین های دیگری را انتخاب می کنند.

 

دقیقا همین وضع در حمل و نقل دریایی هم وجود دارد؛ اگر یک خط دریایی ایرانی برای جابه جایی کالا از کشورهای آسیایی به اروپا به هر دلیل کیفیت و قیمت مناسبی ارائه ندهد به راحتی خط دیگری توسط مصرف کننده خدمات جایگزین می شود.

 

بنابراین حمل و نقل دریایی به این علت که در مقیاس جهانی است، باید کیفیت و قیمت مناسبی داشته باشد تا از ظرفیت های آن استفاده شود.

 

رکود کسب و کار، تحولات منطقه ای و تحریم هایی که از سوی برخی کشورها علیه اقتصاد ایران اعمال می شود نیز شرایط فعالیت در حمل و نقل را با پرسش هایی روبرو می کند که در این میان حمل و نقل دریایی که پیشانی تجارت خارجی کشورمان به شمار می رود با چه تنگناهایی روبروست؟

 

به ویژه که مدتی است دولت آمریکا تحریم هایی علیه این بخش مهم اقتصادی نیز اعمال کرده است.

 

شرکت های کشتیرانی تجاری کشور طی سه قطعنامه شورای امنیت، تحریم یک جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا با هدف خارج کردن خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران از مسیرهای اصلی تجاری دنیا و از دست دادن سهم بازار حمل و نقل دریایی قرار گرفته و رکود اقتصاد بین المللی، از حجم تجارت جهانی و در نتیجه تقاضا برای حمل کالا کم کرده و شرکت های کشتیرانی و مالکان کشتی را در موقعیت خطیری قرار داده است که شرکت های ایرانی هم از تاثیر آن در امان نمانده اند.

 

البته اثرات تحریم های بین المللی بر عملکرد بخش حمل و نقل دریایی کشورمان را نیز باید مزید برعلت دانست.

 

بنابراین اکنون شرکت های کشتیرانی برای حفظ تعادل مالی و توازن عملیاتی خود با دشواری های عدیده ای روبه رو شده اند و کاهش میزان بهره وری از ناوگان، موجب رسوب سرمایه ها و محدود شدن قلمرو فعالیت نیروی انسانی این بخش شده است.

 

هر یک از این تحریم ها شناسایی شده و همواره سعی شده با اتخاذ سیاست های لازم آثار تحریم ها کاهش یافته یا خنثی شود.

 

شرکت های فعال در این زمینه به طور میانگین 40 درصد از سود خود را از حمل و نقل های خارج از کشور به دست می آوردند.

 

به بیانی دیگر 40 درصد از سود این شرکت ها درآمد ارزی با منشاء خارجی بود.

 

بسیاری از شرکت های بین المللی بیمه به دلیل ترس از تحریم های آمریکا، از تعامل با شرکت های حمل و نقل کالای ایران خودداری می کنند.

 

با کاهش شدید نرخ کرایه های حمل و پایین آمدن درآمدها و از سوی دیگر بالا رفتن قیمت سوخت، حاشیه سود شرکتهای کشتیرانی به شدت تحت تاثیر منفی قرار گرفته است.

 

از آنجایی که سهم نفت در بودجه عمومی دولت هنوز بـخش قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد بنابراین، کاهش درآمدهای نفتی موجب کاهش تجارت و به تبع آن کاهش تردد کشتی در بنادر کشور و در نتیجه کاهش درآمد شرکت های کشتیرانی، فعالان و ذینفعان در بنادر خواهد شد.

 

وضعیت حمل و نقل ما متاثر از تجارت خارجی است و حجم بسیار زیادی از ترددها از طریق خط اروپایی صورت می گرفت، با لغو تحریم ها تجارت خارجی کشور به روال عادی برمی گردد و حجم آن نیز افزایش چشم گیری خواهد یافت.

 

زمانی کشور آلمان جزو اولین کشورهایی بود که در بحث تجارت با آنها تعامل داشتیم ولی در حال حاضر کشورهای شرقی مثل چین و هند طرف اول معامله با ایران شده اند، با لغو تحریم ها میزان تجارت خارجی افزایش یافته و با فعال شدن خط اروپایی در بحث حمل و نقل دریایی به حجم بالایی از تجارت خارجی دست پیدا خواهیم کرد.

 

 

«روزنامه اقتصادی امروز - 24 بهمن 1402»